Το κεφάλι του λατρευτικού αγάλματος της Αρτέμιδος Βραυρωνίας. Έργο του γλύπτη Πραξιτέλη. 330 π.Χ.

Η Άρτεμις Βραυρωνία ήταν η θεά που προστάτευε τις επίτοκες και τις λεχώνες. Στην υπηρεσία της ήταν μικρές Αθηναίες, οι λεγόμενες άρκτοι. Το κύριο ιερό της βρισκόταν στη Βραυρώνα της Αττικής. Το ιερό της Ακρόπολης ιδρύθηκε στα χρόνια του τυράννου Πεισιστράτου, ο οποίος καταγόταν από τη Βραυρώνα. Στο εσωτερικό του ιερού φυλασσόταν το ξύλινο άγαλμα (ξόανο) της θεάς, αντίστοιχο με εκείνο που υπήρχε στο ιερό της Βραυρώνας. Σύμφωνα με τον Παυσανία τον 4ο αι. π.Χ. προστέθηκε στο ιερό ένα δεύτερο άγαλμα, έργο του γλύπτη Πραξιτέλη. Η κολοσσική κεφαλή αυτού του αγάλματος εκτίθεται στο Μουσείο. 

Read more »

"Ο Εκατόμπεδος"

Το αέτωμα του αρχαϊκού Παρθενώνα ή εκατομπέδου. Λιοντάρια που σπαράσσουν ταύρο και πλαισιώνονται από δύο παραστάσεις: από τη μια πλευρά ο Ηρακλής που παλεύει με τον άγριο Τρίτωνα και από την άλλη ο λεγόμενος Τρισώματος δαίμονας, που κρατά στα χέρια του τα σύμβολα των τριών στοιχείων της φύσης, του νερού, της φωτιάς και του αέρα. Γύρω στο 570 π.Χ.

Το αρχαιότερο σημαντικό οικοδόμημα στην Ακρόπολη είναι το λεγόμενο Εκατόμπεδον ή Εκατόμπεδος νεώς (δηλαδή μήκους 100 ποδών, ονομασία γνωστή από επιγραφή που αναφέρεται στη διαρρύθμιση του ιερού), κτισμένο πιθανόν στη θέση του κλασικού Παρθενώνα. Από τα θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών από πωρόλιθο που αποκαλύφθηκαν στα νότια και τα ανατολικά του Παρθενώνα, συνάγεται ότι ήταν δωρικός περίπτερος ναός. 

Ο ναός αυτός ήταν ίσως αφιερωμένος στην πολεμική υπόσταση της θεάς, στην πρόμαχο της πόλης Αθηνά Παρθένο. Σε αυτόν αποδίδεται το μεγάλο, πώρινο αέτωμα με τα λιοντάρια που κατασπαράζουν έναν ταύρο και πλαισιώνονται από δύο παραστάσεις: από τη μια τον Ηρακλή που παλεύει με τον θαλάσσιο δαίμονα Τρίτωνα και από την άλλη τον λεγόμενο Τρισώματο δαίμονα, που κρατεί στα χέρια του τα σύμβολα των τριών στοιχείων της φύσης, του νερού, της φωτιάς και του αέρα.

(theacropolismuseum.gr)

Read more »

Γυναικεία μορφή με κύβο και δίσκο παιχνιδιού

Υλικό: Xαλκός
Προέλευση: Νικομήδεια Βιθυνίας, Συλλογή Κ. Καραπάνου.
Χρονολόγηση: 3ος-4ος αι. μ.Χ.
Διαστάσεις: Μήκος: 21,8εκ., ύψος 12,2εκ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 39, Προθήκη 61, αρ. Καρ. 780




Η χυτή γυναικεία μορφή με ιμάτιο και χιτώνα ζωσμένο κάτω από το στήθος κάθεται στο έδαφος, όπως σε ανάκλιντρο. Φορεί βραχιόλια στους βραχίονες και τους καρπούς (βραχιόνια και ψέλια αντιστοίχως) και στο κεφάλι κάλυμμα τετράλοφο. Δίπλα από το ακουμπισμένο στο έδαφος αριστερό χέρι βρίσκεται ζάρι (κύβος) παιχνιδιού. Η ανώτερη πλευρά του φέρει έξι εμπιέστους κυκλίσκους με στιγμή στο κέντρο. Το γεγονός ότι ζαριά έφερε το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό θεωρείται καλός οιωνός. Δίπλα από το δεξί χέρι της διακρίνεται στρογγυλό δισκάριο με έξι ή επτά κυκλίσκους εγχάρακτους, το οποίο εκλαμβάνεται ως υποδομή για το επιτραπέζιο παιχνίδι πεντάλιθον.


Οι κύβοι ρίχνονταν είτε στο πλαίσιο ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού είτε αυτοτελώς και συνιστούσαν και μόνοι τους παιχνίδι. Ο Πλάτων θεωρεί τον αιγυπτιακό θεό Θωθ ως ευρετή τους. Ο Ηρόδοτος αποδίδει την ανακάλυψή τους στους Λυδούς, ως αντίδοτο για μια εποχή παρατεταμένης πείνας διάρκειας 18 ετών. Τέλος, ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο ήρωας Παλαμήδης, στον οποίο αποδίδεται η εισαγωγή των αριθμών καθώς και των μέτρων και σταθμών, αφιέρωσε τους κύβους, τους οποίους είχε δημιουργήσει, στο ναό τηςΤύχης στο Άργος.


Το ειδώλιο κοσμούσε το στηθαίο άρματος, το οποίο βρέθηκε κατά την ανασκαφή σε έπαυλη στη Βιθυνία, η οποία δεν αποκλείεται να ταυτίζεται με το ανάκτορο τουΔιοκλητιανού (285-304 μ.Χ.) στην πόλη αυτή για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους. Αυτού του είδους το μεταφορικό μέσον συμμετείχε και σε θριαμβικές πομπές. Παρόμοια εραλδική μορφή τοποθετείται δίπλα της στη σύγχρονη ανακατασκευή από ξύλο και plexi glass στην προθήκη 61 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.




Βιβλιογραφία: Ε. von Mercklin, "Wagenschmuck aus der Romischen Kaiserzeit" Jahrbuch des Instituts, 48 (1933) 142-143 εικ. 67. Μ. Fitta, Spiele und Spielzeug in der Antike. Unterhaltung und Vergnugen imAltertum, Στουτγάρδη 1998, 110-120


(namuseum.gr)

Read more »

Σύμπλεγμα ειδωλίων στο παιχνίδι του εφεδρισμού

Υλικό: Πηλός
Προέλευση: Μύρινα
Χρονολόγηση: 2ος αι. π.Χ.
Διαστάσεις: Ύψος: 0,47μ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 60, Προθήκη 25, αρ. ευρ.5083
Γυναικεία μορφή με χιτώνα, ο οποίος αφήνει ελεύθερο το δεξιό ώμο και μαστό, μεταφέρει στην πλάτη της μικρή Νίκη. Το ιμάτιο της γυναίκας έχει δεθεί γύρω από τους γοφούς της. Στην πίσω όψη της αριστερής και δεξιάς πτέρυγας της Νίκης έχουν χαραχθεί, αντιστοίχως, οι λέξεις ΟΠΛ και ΨΑΛ πριν από την όπτηση. Με εξαίρεση την οπή όπτησης στη πίσω όψη της γυναίκας, η πλευρά αυτή του συμπλέγματος είναι αδιαμόρφωτη. Διακρίνονται ίχνη λευκού και ερυθρού χρώματος στο χιτώνα της γυναίκας.

Ο Ιούλιος Πολυδεύκης στο έργο τουΟνομαστικόν 9.119 περιγράφει το παιχνίδι τουεφεδρισμού. Σκοπός του παιχνιδιού ήταν η ανατροπή ενός αιχμηρού λίθου με τη ρίψη σφαίρας ή λίθου. Έχανε, όποιος αποτύγχανε. Η ποινή του ήταν να τρέξει και να αγγίξει την πέτρα, μεταφέροντας τον αντίπαλο στην πλάτη, ενώ ο τελευταίος του έκλεινε τα μάτια. Κάποιες φορές ο νικητής κρατεί σφαίρα. Κορίτσια, αγόρια, Έρωτες και Σάτυροι απεικονίζονται ως οι συνήθεις παίκτες. Επειδή τα παιδιά έπαιζαν παιχνίδια με σφαίρες στο πλαίσιο θρησκευτικών δρωμένων, ενδέχεται τα ειδώλια με θέμα τον εφεδρισμό να είχαν και κάποια θρησκευτική σημασία.

Το θέμα του εφεδρισμού εμφανίζεται στην αθηναϊκή αγγειογραφία και πιθανώς τη γλυπτική των κλασικών χρόνων και είναι επίκαιρο και κατά την ελληνιστική εποχή, ιδιαιτέρως στα εργαστήρια κοροπλαστικής.


Βιβλιογραφία: F. Winter, Die antiken Terrakotten. Die Typen der figurlichen Terrakoten III.2, Βερολίνο 1903, 65 αρ. 7. Μ. Fitta, Spiele und Spielzeuge in der Antike. Unterhaltung und Vergnugen im Altertum, Στουτγάρδη 1998, 19-20. J.P. Uhlenbrock (επιμ.), The Coroplast's art. Greek Terracottas of the Hellenistic World, Νέα Υόρκη 1990, 128 αρ. 20 (G.S. Merker)





(ΕΘΝΙΚΌ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΊΟ)

Read more »

Σβούρες (στρόβιλοι)

Υλικό: Πηλός
Προέλευση: Καβείριον Θηβών.
Χρονολόγηση: 5ος αι. π.Χ.
Διαστάσεις: Ύψος 11,2 εκ. και διάμ. 8,6 εκ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 56, Προθήκη 142, αρ. 5 (αρ. ευρ. 10444)
Οι σβούρες, η μία μελαμβαφής και η άλλη με πλοχμό από κισσόφυλλα στην κεντρική ζώνη, είχε αφιερωθεί στο ιερό του Καβείρου και του Παιδός πλησίον της Θήβας, όπου λάμβαναν χώρα μυστηριακές τελετές για την εξασφάλιση της γονιμότητας ανθρώπων, ζώων και της γης αλλά και για την προστασία των νέων στις διάφορες ηλικιακές φάσεις. Τα κισσόφυλλα παραπέμπουν στα τελετουργικά συμπόσια, χαρακτηριστικά της καβειρικής λατρείας, και τη διάχυτη σε αυτά διονυσιακή ατμόσφαιρα, αφού ο Κάβειρος είχε τα χαρακτηριστικά του Διονύσου.
Oι σβούρες (αρχ. στρόβιλοι) ήταν αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών και των νεαρών γυναικών, όπως φαίνεται σε παραστάσεις αγγείων. Αλλά και ο προστάτης των παιδικών παιχνιδιών Ερμής έχει απαθανατισθεί να απολαμβάνει το παιχνίδι αυτό. Οι στρόβιλοι ήταν γνωστοί από τους προϊστορικούς χρόνους αλλά διαδόθηκαν ιδιαιτέρως από τους αρχαϊκούς χρόνους και εξής.

Κατασκευάζονταν από ξύλο ή -πολύ συχνά- από πηλό. Κάποιοι ήταν διακοσμημένοι με φύλλα κισσού ή ανθέμια ή έφεραν παραστάσεις ζώων.
Σώζονται διάφοροι τύποι τους και ίσως σε αυτό το γεγονός οφείλονται οι εναλλακτικές αρχαίες ονομασίες κώνος, ρόμβος, βέμβιξ Απλοί δίσκοι με οπή στο κέντρο για τη στερέωση μικρού ραβδίου περιστροφής ή δισκόμορφοι με σύμφυτο το κωνικό έξαρμα περιστροφής στο μέσον είναι οι απλούστερες εκδοχές. Συνηθέστερος, όμως, ήταν ο κυλινδρικός τύπος με ένα οξύ άκρο. Η περιστροφή του επιτυγχανόταν με κλωστή ή ένα είδος μαστιγίου, τα οποία τυλίγονταν γύρω από το κυλινδρικό σώμα. Για το λόγο αυτό κάποιες σβούρες φέρουν αυλακώσεις στην περιοχή αυτή. Η χρήση μικρών μεταλλικών στοιχείων πρόσθετε ήχο και έκανε το παιχνίδι διασκεδαστικότερο.
Λευκή λήκυθος της Συλλογής Βλαστού-Σερπιέρη (αρ. ευρ. ΒΣ 5) στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Αίθουσα 65, προθήκη 15, αρ. 5) απεικονίζει παιχνίδι με σβούρα μεταξύ δύο νεαρών γυναικών. Η εμφάνιση του θέματος σε αγγείο με αποκλειστικά ταφική χρήση υπαινίσσεται θάνατο σε νεαρή ηλικία. Πάντως η λέξη στρόβιλοι εμφανίζεται συχνά σε μαγικούς παπύρους.

Βιβλιογραφία: H. Winnefeld, "Das Kabirenheiligtum bei Theben", Athenische Mitteilungen 426-427 εικ. 18. Μ. Fitta(επιμ.), Spiele und Spielzeug in der Antike. Unterhaltung und Vergnugen im Altertum, (Στουτγάρδη 1998) 76-78. Γ.Γ. Καββαδίας, Ο Ζωγράφος του Sabouroff, Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου αρ. 71, Αθήνα 200, 123 και υποσημ. 865.
(Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο)

Read more »

Η Αίθουσα των Κλιτύων της Ακρόπολης

Στις πλαγιές, στα σπήλαια και στα πλατώματα του βράχου της Ακρόπολης, σε μικρά και μεγάλα ιερά, λατρεύτηκαν θεοί, ήρωες και νύμφες. Η νότια πλαγιά φιλοξένησε δύο από τα σπουδαιότερα ιερά της πόλης, του Διονύσου Ελευθερέως και του Ασκληπιού. Φιλοξένησε όμως και άλλα μικρότερα σε έκταση, αλλά μεγάλης σημασίας για τους Αθηναίους.

Αναθηματική στήλη, που πιθανώς σχετίζεται με το ιερό της Βλαύτης, καθώς εικονίζει τον αναθέτη Σίλωνα πάνω σε βλαύτη (σανδάλι). Μέσα 4ου αι. π.Χ.

Στο ιερό του Διονύσου Ελευθερέως γιορτάζονταν στις αρχές της άνοιξης (το μήνα Ελαφηβολιώνα), τα Μεγάλα ή εν Άστει Διονύσια, μια από τις σημαντικότερες γιορτές της πόλης. Από τη λατρεία του Διονύσου, θεού του κρασιού, της μέθης και του εκστατικού χορού, γεννήθηκε το θέατρο. Στην πλαγιά του βράχου πάνω στο ιερό παίχτηκαν για πρώτη φορά τα έργα των σημαντικότερων αρχαίων τραγικών και κωμικών ποιητών, του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη. Το ιερό και θεραπευτήριο του Ασκληπιού ιδρύθηκε στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης με πρωτοβουλία του Αθηναίου πολίτη Τηλέμαχου, ο οποίος το 420/19 π.Χ. έφερε ένα άγαλμα του θεού από το μεγάλο ιερό της Επιδαύρου. Σε μια στοά δίπλα στο ιερό, οι ασθενείς ανέμεναν τη θαυματουργική τους ίαση με την εμφάνιση του θεού στα όνειρά τους. Τα πολυπληθή αφιερώματα, συχνά με απεικονίσεις ανθρώπινων μελών που ο θεός θεράπευσε, μαρτυρούν τη μεγάλη σημασία που είχε η λατρεία του για τους Αθηναίους.  

Σε μικρή απόσταση από το ιερό του Ασκληπιού βρισκόταν ένα μικρό, υπαίθριο ιερό αφιερωμένο στη Νύμφη, προστάτιδα του γάμου και των γαμήλιων τελετών. Σε αυτό, οι Αθηναίοι αφιέρωναν τα αγγεία του γαμήλιου λουτρού τους, τις λουτροφόρους αλλά και αρωματοδοχεία, σκεύη για καλλυντικά και κοσμήματα, σφονδύλια, αγγεία συμποσίου, ειδώλια, προτομές γυναικών και ζωγραφιστούς πίνακες. Οι λουτροφόροι ήταν πολυτελή αγγεία ζωγραφισμένα με τη μελανόμορφη ή ερυθρόμορφη τεχνική. Τα θέματα της διακόσμησης ήταν σχετικά με το γάμο και ανάλογα με τις προτιμήσεις τις κάθε εποχής.

.(theacropolismuseum.gr)

Read more »

Ο τάφος της Αινείας

Στο κέντρο της μεγάλης αίθουσας των μονίμων εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης είναι τοποθετημένος ένας ολόκληρος τάφος! Αξίζει τον κόπο να ανεβεί κανείς τα δύο σκαλιά (του υπερυψωμένου επιπέδου που τον περιβάλλει) να δει το κρυμμένο για 2.300 χρόνια εσωτερικό του.

Ο τάφος βρέθηκε και αποκολλήθηκε ολόκληρος στη διάρκεια ανασκαφής της τραπεζιόσχημης τούμπας στα νότια παράλια της χερσονήσου Μεγάλο Εμβολο ή Καραμπουρνού, στα ΒΔ της σημερινής Νέας Μηχανιώνας Θεσσαλονίκης. Η περιοχή έχει ταυτισθεί με βάση τις πληροφορίες του Ηροδότου και του Λίβιου με την αρχαία πόλη Αίνεια.

Ο πώρινος κιβωτιόσχημος τάφος (ονομάστηκε απο τους αρχαιολόγους «της Αινείας») βρέθηκε ασύλητος. Το εσωτερικό του είναι ζωγραφισμένο (επενδυμένος εσωτερικά) με εξαιρετικής ποιότητας τοιχογραφίες (πολύχρωμη κοσμοφόρος που περιτρέχει και τις τέσσερις πλευρές με βλαστούς, άνθη, περιστέρια, κορδέλες) και προσωπικά είδη της νεκρής νεαρής γυναίκας. Η ταφή χρονολογείται στα 350-325 π.Χ.

Η νεαρή αριστοκράτισσα (με βάση τα ευρήματα) νεκρή αναπαύεται επί 2.300 χρόνια παρέα με ολόκληρο το... μπουντουάρ της. Ο ιστοριοδίφης θεατής μπορεί να βυθιστεί στην εξερεύνηση των συμβόλων που κοσμούν την εξαιρετικής τέχνης πολύχρωμη κοσμοφόρο με βλαστούς και άνθη η οποία περιτρέχει όλο τον τάφο. Τα ταφικά σύμβολα, περιστέρια, κουκουνάρια και ανθέμια που παρεμβάλλονται, καθώς και τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής από τον γυναικείο θάλαμο (στεφάνι, ταινίες, γυναικεία προτομή, αλάβαστρο, κιβώτιο με τα είδη καλλωπισμού), δίνουν ένα έξοχο σύνολο ζωγραφικής του 4ου π.Χ. αιώνα, από τα πιο πρώιμα στη Μακεδονία, είναι ενδεικτικά του πολυτελούς τρόπου ζωής και αντανακλούν το πλαίσιο των θρησκευτικών αντιλήψεων της αριστοκράτισσας νεκρής.

Η πόλη της Αινείας (σημερινή Νέα Μηχανιώνα) πήρε το όνομα από τον ιδρυτή της Αινεία, τον θρυλικό ήρωα της Τροίας, γιο της θεάς Αφροδίτης και του Αγχίση. Οταν έπειτα από δεκάχρονη πολιορκία η Τροία κυριεύθηκε από τους Ελληνες, ο Αινείας φυγάδευσε έξω από την πόλη στους ώμους του τον γέροντα πατέρα του κι εγκατέλειψε την πατρίδα του. Ξεκίνησε ακολουθούμενος από τη γυναίκα του Κρέουσα (κόρη του βασιλιά της Τροίας Πρίαμου και της Εκάβης) και τα παιδιά τους, ανάμεσα στα οποία η κόρη τους, Ανθεμώνη, που έδωσε το όνομά της στην πόλη Ανθεμούς.

Τελικός στόχος του ταξιδιού του ήταν το Λάτιο, στη σημερινή Ιταλία, ωστόσο ο Αινείας έκανε μια αναγκαστική στάση - εγκατάσταση στο μεγάλο Καραμπουρνού. Εδώ, αφού έθαψε τον πατέρα του που δεν άντεξε την ταλαιπωρία της μετακίνησης, έχτισε την πόλη Αίνεια. Από τότε αυτό που σήμερα ονομάζεται μεγάλο Καραμπουρνού ονομάστηκε Αινεία Ακρα και Αιναίον Ακρωτήριο.

Ο Αινείας εξακολούθησε το ταξίδι του στην Ιταλία, αλλά η γυναίκα του Κρέουσα με τον γιο τους Ασκάνιο και τις θυγατέρες παρέμεινε στη νεοϊδρυθείσα Αίνεια και βασίλεψε μέχρι τον θάνατό της.

(ΤΑ ΝΕΑ)

Read more »

Παιχνίδι με σφαίρα (επίσκυρος;)

Υλικό: Mάρμαρο
Προέλευση: Βάση ενσωματωμένη στο Θεμιστόκλειο τείχος των Αθηνών.
Χρονολόγηση: Περί το 510 π.Χ.
Διαστάσεις: Μήκος: 0,79μ., Ύψος: 0,29μ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 13, αρ. ευρ. 3
476
Η παράσταση εμφανίζεται στην αριστερή πλευρά ορθογώνιας βάσης επιτυμβίου αγάλματος κούρου, πιθανότατα από το νεκροταφείο του Κεραμεικού. Η πλίνθος χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό στο Θεμιστόκλειο τείχος των Αθηνών. Στο βάθος του χαμηλού αναγλύφου διατηρούνται ίχνη ερυθρού χρώματος.
Απεικονίζονται έξι γυμνοί έφηβοι, σε προπόνηση αγωνίσματος ή παιχνίδι (παιδιά) με μπάλα (σφαίρα) την οποία κρατεί και ετοιμάζεται να ρίξει ο νέος στο αριστερό άκρο της ζωηρής σύνθεσης.H σφαίρα κατασκευαζόταν από ύφασμα ή δέρμα και γεμιζόταν με μαλλί. Ο αμέσως επόμενος έφηβος και οι δύο στο δεξιό άκρο της σκηνής παρακολουθούν το συναθλητή/συμπαίκτη τους για να δουν την πορεία της, ώστε να την πιάσουν και να την πετάξουν στην πλευρά των αντιπάλων. Σύμφωνα με μια ερμηνεία συμμετέχουν στο ομαδικό παιχνίδι για εφήβους επίσκυρο. Όπως δηλώνει η αντιμέτωπη θέση των δύο κεντρικών μορφών, στο παιχνίδι συμμετείχαν δύο ομάδες παικτών, οι οποίες χωρίζονταν με μία γραμμή χαραγμένη στο έδαφος με μυτερό χαλίκι, τον σκύρον. Δύο άλλες γραμμές όριζαν τα δύο άκρα του οπωσδήποτε επιμήκους γηπέδου. Σκοπός του παιχνιδιού να αποκλείονται ο ένας μετά τον άλλον οι αντίπαλοι, όταν έβγαιναν από τον αγωνιστικό χώρο ή δεν έπιαναν τη μπάλα.

Στις άλλες πλευρές εμφανίζονται σκηνές από τη ζωή των νέων στην παλαίστρα.

Βιβλιογραφία: Μ. Fitta, Spiele und Spielzeug in der Antike. Unterhaltung und Vergnugen im Altertum(Στουτγάρδη 1998) 100-101. To πνεύμα και το σώμα, Οι αθλητικοί αγώνες στην αρχαία Ελλάδα Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 15 Μαΐου 1989 - 15 Ιανουαρίου 1990, 278-280 αρ. 167 [Bert Kaeser]. Ν. Καλτσάς (επιμ.), ΑΓΩΝ, Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 15 Ιουλίου - 31 Οκτωβρίου 2004, Αθήνα 2004, 145-146 αρ. 36 [Χαρίκλεια Λαναρά]

(ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΌ ΜΟΥΣΕΊΟ)

Read more »

H έκθεση «Αρχαία Μακεδονία» στο Λούβρο 13-16, Οκτωβρίου, 2012

Την ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας από τους μυκηναϊκούς χρόνους μέχρι την ύστερη αρχαιότητα ξετυλίγει η έκθεση «Αρχαία Μακεδονία: Στο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου» η οποία θα φιλοξενηθεί από τις 13 Οκτωβρίου έως τις 16 Ιανουαρίου 2012 στο Λούβρο. 
Η έκθεση, που περιλαμβάνει περισσότερα από 600 αριστουργήματα, αποτελεί καρπό συνεργασίας Ελλήνων και Γάλλων ειδικών έχει πρωταρχικό στόχο να συστήσει στο γαλλικό και διεθνές κοινό του μεγαλύτερου μουσείου του κόσμου τον αρχαιολογικό πλούτο του ελληνικού Βορρά, μια κληρονομιά της Ευρώπης εν πολλοίς άγνωστη ακόμη λόγω των αλλεπάλληλων σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων και ανακαλύψεων των τελευταίων 30 χρόνων στη Μακεδονία. 
Στην έκθεση, εκτός των αρχαιοτήτων που θα δανείσει το ΥΠΠΟΤ, θα περιλαμβάνονται και μακεδονικές αρχαιότητες που υπάρχουν στις συλλογές του Λούβρου από τον 19ο αιώνα, αλλά και από τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο από τις εκστρατείες του Στρατού της Ανατολής (Armée d’ Orient), κάτι το οποίο γίνεται για πρώτη φορά σε έκθεση του εξωτερικού. Επιπλέον, ως αντίδωρο, το Λούβρο θα δανείσει το 2012 στη Θεσσαλονίκη, και συγκεκριμένα στα 5 Μουσεία της πόλης, κορυφαία αριστουργήματα των συλλογών του. 
Στην κεντρική αίθουσα των 1100 τμ των περιοδικών εκθέσεων του Λούβρου, στο γαλλικό αρχιτεκτονικό γραφείο που ανέλαβε την υλοποίηση της μουσειογραφικής μελέτης, στα εργαστήρια συντήρησης του γαλλικού μουσείου, αλλά και των οκτώ ελληνικών αρχαιολογικών υπηρεσιών της Μακεδονίας [όλες οι Εφορείες Αρχαιοτήτων (ΙΣΤ’, ΙΖ’, ΙΗ’, ΚΕ’ ΚΖ’, ΚΘ’, Λ’) και το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης] οι προετοιμασίες των αρχαιοτήτων που θα αφηγηθούν την πορεία της Μακεδονίας ανά τους αιώνες, σε εννέα θεματικές ενότητες, είναι πυρετώδεις. 
Ο κατάλογος της έκθεσης, πάνω από 800 σελίδες, έχει γραφτεί με συμμετοχή 70 επιστημόνων Ελλήνων και Γάλλων και βρίσκεται στο τελικό στάδιο εκτύπωσης. Οι μεταφορικές εταιρείες σε Γαλλία και Ελλάδα προετοιμάζονται κατασκευάζοντας ειδικά κιβώτια που θα ταξιδέψουν με ασφάλεια του πολύτιμους θησαυρούς. 
Ταυτόχρονα, βρίσκεται υπό προετοιμασία μία σειρά παράλληλων εκδηλώσεων [εκπαιδευτικά προγράμματα, διαλέξεις για το κοινό, προβολή ταινιών με θέμα τη Μακεδονία και ένα μεγάλο διεθνές επιστημονικό συνέδριο (2-4 Δεκεμβρίου)], που θα εστιάσουν το ενδιαφέρον του παρισινού και διεθνούς κοινού στη Βόρεια Ελλάδα. 
Γιγάντιες φωτογραφικές πινακίδες (μπάνερς) έχουν αναρτηθεί από την περασμένη εβδομάδα (τρεις μήνες σχεδόν πριν τα εγκαίνια) στις δύο κύριες όψεις του Λούβρου εξαγγέλλοντας και σηματοδοτώντας τη μεγίστης σπουδαιότητας έκθεση, που, όπως όλα δείχνουν, θα αποτελέσει το κορυφαίο γεγονός του φετινού παρισινού φθινοπώρου.

Read more »

Πηνιόσχημο παιχνίδι (γιο-γιο)

Υλικό: Πηλός
Προέλευση: Από τάφο στην Αθήνα.
Χρονολόγηση: 460/450 π.Χ., Ζωγράφος του Sotheby
Διαστάσεις: Διάμ. 13,6 εκ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 55, Προθήκη 74, αρ. ευρ.2350


Το αντικείμενο αυτό, το οποίο μοιάζει με κουβαρίστρα (πηνίον), πρέπει να κατασκευαζόταν και από ξύλο, τουλάχιστον για τη λειτουργική του εκδοχή. Απαρτίζεται από δύο δίσκους συνδεόμενους μεταξύ τους με μικρό κυλινδρικό στέλεχος. Γύρω από αυτό τυλιγόταν το νήμα. Το παιχνίδι συνίσταται στο ξετύλιγμά του νήματος προς τα κάτω με ταχύτητα και στο εκ νέου τύλιγμά του γύρω από το στέλεχος με ανεβοκατέβασμα του χεριού, το οποίο κρατεί το ελεύθερο άκρο του νήματος. Σε δύο αγγεία του πότου -μία κύλικα και μία οινοχόη του 5ου αι. π.Χ.- απεικονίζεται ο τρόπος χειρισμού του συγκεκριμένου παιχνιδιού. Οι παραστάσεις αυτές, καθώς και μία σε λευκή λήκυθο με έφηβη, δείχνουν ότι διασκέδαζαν με αυτό νεαρά άτομα και των δύο φύλων.


Διάσημοι αρχαίοι ζωγράφοι, όπως εκείνοι του Πιστοξένου και της Πενθεσιλείας, διακόσμησαν αυτού του είδους τα αντικείμενα με θέματα μυθολογικά ή της καθημερινής ζωής κατά το β΄ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Αυτές οι επιλογές εξυπηρετούσαν τον παιδαγωγικό στόχο της αγωγής των παιδιών.


Η διακόσμηση του συγκεκριμένου αντικειμένου είναι πολύχρωμη σε λευκό βάθος. Στο κεντρικό μετάλλιο της μιας πλευράς απεικονίζεται τέθριππο. Η μη σωζόμενη μορφή ταυτίζεται με την Ηώ ή -πιθανότερα- τον Ήλιο, κατά μία εκδοχή πατέρα των Λευκιππίδων κορών. Στην κυκλική ζωφόρο, η οποία το περιβάλλει εικονίζεται η αρπαγή τους από τους Διοσκούρους. Ο γέροντας πατέρας τους, ο Λεύκιππος, δίπλα σε φοίνικα φαίνεται να αγνοεί την απαγωγή της Φοίβης από τον Πολυδεύκη, στα αριστερά του, και την απαγωγή της Ιλαείρας από τον Κάστορα, στα δεξιά του. Αυτός ο Διόσκουρος ταυτίζεται από την επιγραφή [Κ]ά[σ]τ[ο]ρος. Τη σκηνή συμπληρώνουν τρεις ακόμη γυναικείες μορφές σε έντονη κίνηση. Επειδή παρουσιάζεται η αρπαγή της Ευρώπης από το Δία μεταμορφωμένο σε ταύρο στο κεντρικό μετάλλιο της άλλης πλευράς, εικάζεται ότι ο καλλιτέχνης παρέστησε μία υποθετική σκηνή αρπαγής, αντίστοιχης με εκείνη των Λευκιππίδων στην άλλη όψη. Καθιστή νεαρή γυναίκα πλέκει στεφάνι δίπλα σε καλαμοειδή. Δύο πρεσβύτερες γυναίκες πλησίον φοίνικα απευθύνονται 
σε αυτή χωρίς να αντιλαμβάνονται το νέο πίσω τους, ο οποίος -με ταξιδιωτική περιβολή- σπεύδει να απαγάγει τη νεαρή γυναίκα με τη βοήθεια δύο συντρόφων και ενός άρματος (συνωρίδος) σε ετοιμότητα.
Επειδή τέτοια αντικείμενα από πηλό έχουν βρεθεί σε τάφους και οι δύο απεικονίσεις των εφήβων να παίζουν με αυτά τοποθετούν τη σκηνή πλησίον βωμού, δεν αποκλείεται αυτά να προσφέρονταν από τα παιδιά στις κουροτρόφες θεότητες, μαζί με άλλα παιχνίδιά τους, στο πλαίσιο διαβατήριας τελετής κατά την είσοδο στην εφηβεία ή/και ως ταφικό δώρο σε νεαρά, άγαμα άτομα.

Βιβλιογραφία: Χ. Τσούντας, «Σκεύος πήλινον και τεμάχια αγγείων εξ Αθηνών», Αρχαιολογική Εφημερίς 1885, πίν. 5 αρ. 1. C. Weiss και A.Buhl, "Votivgaben aus Ton. Jojo oder Fadenspule?" Archaologischer Anzeiger, 1990, 494-505. Μ. Fitta, Spiele und Spielzeug in der Antike. Unterhaltung und Vergnugen im Altertum (Στουτγάρδη 1998) 78-79.


(ΕΘΝΙΚΌ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΌ ΜΟΥΣΕΊΟ)

Read more »

ΤΟ ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Σε 25.000 τετραγωνικά μέτρα, με 14.000 τετραγωνικά μέτρα εκθεσιακούς χώρους απλώνεται το νέο μουσείο της Ακρόπολης, που εγκαινιάζεται το Σάββατο 20 ΙΟΥΝΙΟΥ.


Στις 5 εκθεσιακές ενότητές του, ξεδιπλώνονται η ζωή και οι τόποι λατρείας των Αθηναίων στις παρυφές και πάνω στον Ιερό Βράχο, από τα μυκηναϊκά χρόνια έως και τον 5ο αιώνα Μετά Χριστό.

Κορυφαία αίθουσα αυτή του Παρθενώνα όπου παρουσιάζονται τα αυθεντικά γλυπτά με τα αντίγραφα του Βρετανικού Μουσείου.

Συνέκθεση που επιτρέπει στον επισκέπτη να απολαύσει για πρώτη φορά ολόκληρο το γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα και να αντιληφθεί το μέγεθος της λεηλασίας από το λόρδο Έλγιν πριν από 207 χρόνια.

Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης βρίσκεται στην ιστορική περιοχή του Μακρυγιάννη, νοτιανατολικά του Ιερού Βράχου. Απέχει μόνο 300 μέτρα από την Ακρόπολη και περίπου δύο χιλιόμετρα από το Σύνταγμα. Άμεση πρόσβαση από το σταθμό του μετρό "Ακρόπολη", στην ανατολική παρυφή του χώρου του Μουσείου.

Πολλοί Έλληνες αλλά και μεγάλος αριθμός Βρετανών πιστεύουν ότι το σύγχρονο μουσείο θα συμβάλλει στην επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα που σήμερα επιδεικνύονται στο Βρετανικό Μουσείο. Η διεκδίκηση της επιστροφής τους αποκτά νέα διάσταση μετά την ανέγερση του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως.

Τα απόντα γλυπτά, γνωστά και ως Ελγίνεια, διακοσμούσαν αρχικά τον Παρθενώνα και άλλα κτίσματα της Ακρόπολης και αντιπροσωπεύουν περισσότερα από τα μισά των γλυπτικών διακοσμήσεων της ιστορικής τοποθεσίας. Αφαιρέθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα και η επιστροφή τους υπήρξε σημαντικό θέμα για τις ελληνικές κυβερνήσεις για πολλά χρόνια.


Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης ήταν το δεύτερο πολιτιστικό όραμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Μαζί με την ανασκαφή των Βασιλικών Τάφων της Βεργίνας από τον αρχαιολόγο Μάνο Ανδρόνικο αποτέλεσαν την μεγάλη του πολιτιστική κληρονομιά. Αργότερα, η Μελίνα Μερκούρη ονειρεύτηκε πως το μουσείο θα μπορούσε να φιλοξενήσει και τα Γλυπτά του Παρθενώνα, τα λεγόμενα τότε Ελγίνεια, μια ονομασία που καταργήθηκε όταν το αίτημα της επιστροφής άρχισε να αντιμετωπίζεται θετικά από την διεθνή κοινότητα.



Ποτέ άλλοτε δεν έγινε τόσος θόρυβος για ένα κτίσμα. Αντιπαραθέσεις, κόντρες πολιτικών αρχηγών στην Βουλή, δημόσια κριτική. Για περίπου τριάντα χρόνια, αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι "βασανίστηκαν" για το αν το συγκεκριμένο οικόπεδο του στρατοπέδου Μακρυγιάννη ήταν ο καταλληλότερος χώρος για την ανέγερση του μουσείου. Η αρνητική γνώμη επιφανών ειδικών στηριζόταν στο σκεπτικό ότι το οικόπεδο ήταν εξαιρετικά περιορισμένο από τα γύρω κτίσματα, βρισκόταν πολύ κοντά στην Ακρόπολη -επομένως δεσμευόταν από τους όρους δόμησης της περιοχής- και ότι σε τμήμα του είχαν ανακαλυφθεί σημαντικά αρχαία, τα οποία δεν έπρεπε να καταστραφούν. Ο πόλεμος για τη χωρόθετηση διεξήχθη με δημόσια αντιπαράθεση και πλήθος προσφυγών για την αρχαιολογική ανασκαφή του οικοπέδου, την επιλογή του αρχιτεκτονικού σχεδίου και τις απαλλοτριώσεις.

Δύο πανελλήνιοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί προκηρύχθηκαν, το 1976 και το 1979, και οι δύο χωρίς αποτέλεσμα. Το 1989 πραγματοποιήθηκε ο τρίτος διαγωνισμός, διεθνής αυτή τη φορά. Ύστερα από αντιδράσεις της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας το υπουργείο πρότεινε στους διαγωνιζόμενους δυο ακόμη εναλλακτικές θέσεις (Κοίλη και Διόνυσος), που όμως κρίθηκαν προβληματικές. Οι συμμετέχοντες στον διαγωνισμό οδηγήθηκαν τελικά στη λύση Μακρυγιάννη. Αν και επελέγη η πρόταση δυο Ιταλών αρχιτεκτόνων, το Συμβούλιο Επικρατείας ακύρωσε τον διαγωνισμό, εντοπίζοντας εξόφθαλμες παρατυπίες.

Παρά τις αντιρρήσεις σημαντικών Ελλήνων αρχιτεκτόνων (Γιώργος Κονδύλης, Άρης Κωνσταντινίδης κ.α.) και αρχαιολόγων όπως ο Γιώργος Δοντάς, οι διαδοχικές κυβερνήσεις επιμένουν πεισματικά στην αρχική χωροθέτηση Καραμανλή. Ακόμη και όταν με την ανασκαφή του 1997-1999 αποκαλύπτονται σημαντικές αρχαιότητες μπροστά στο διατηρητέο κτήριο Βάιλερ, η κυβέρνηση επιμένει στην οικοδόμηση του νέου μουσείου σε αυτή τη θέση. Για να καμφθούν οι αντιδράσεις, η τότε κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι το μουσείο θα είναι έτοιμο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το καλοκαίρι του 2004, ενώ εντάθηκαν οι προσπάθειες για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, έστω και με την μορφή του δανεισμού.

Το καλοκαίρι του 2000 ξεκίνησε ο διεθνής διαγωνισμός προεπιλογής μελετητών για την εκπόνηση των σχεδίων του Νέου Μουσείου που θα στεγάσει τα αριστουργήματα της Ακρόπολης. Δώδεκα από τα διαγωνιζόμενα γραφεία υπέβαλαν σχέδια και προπλάσματα με βάση τις απαιτήσεις του έργου:

-Πρωτοποριακή πρόταση ενσωμάτωσης της τοπικής ανασκαφής στο Μουσείο ώστε να αναδειχθούν τα αρχιτεκτονικά ευρήματα ως ένα μουσειακό έκθεμα.

-Χρήση του φυσικού φωτός και δημιουργία της αίσθησης ανοιχτού περιβάλλοντος, αφού τα περισσότερα εκθέματα ήταν στημένα στην αρχαιότητα στο ύπαιθρο.

-Επιδίωξη ισόρροπης σχέσης ανάμεσα στην αρχιτεκτονική του μουσείου και των αρχαίων κτηρίων στο βράχο της Ακρόπολης.

-Ικανοποιητική ένταξη του Νέου Μουσείου στο άμεσο αλλά και στο ευρύτερο αστικό περιβάλλον.

-Παροχή δυνατότητας στον επισκέπτη να βλέπει συγχρόνως τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του Παρθενώνα στο Νέο Μουσείο και τον ίδιο τον Παρθενώνα στην Ακρόπολη.



Έπειτα από αναλυτική μελέτη, η επιτροπή αξιολόγησης κατέληξε σε ομόφωνη απόφαση για το πρώτο, δεύτερο και τρίτο βραβείο, ενώ αναγνώρισε την πρωτοτυπία άλλων δύο λύσεων και πρότεινε την διάκριση τους με ειδική μνεία. Επικρατέστερη κρίθηκε η πρόταση του Γαλλοελβετού αρχιτέκτονα Μπερνάρ Τσουμί και του ελληνικού γραφείου του Μιχάλη Φωτιάδη.

Βάσει του μουσειολογικού προγράμματος, μεγάλο βάρος δίνεται στην εξυπηρέτηση των επισκεπτών, με την διαμόρφωση ειδικών χώρων υποδοχής (φουαγιέ, καταστήματα, εστιατόριο, αμφιθέατρο, αίθουσα περιοδικών εκθέσεων) αλλά και την παροχή πληροφοριών ώστε το κοινό να ενημερώνεται πλήρως για ό, τι έχει σχέση με την Ακρόπολη και τα μνημεία της.

Την υλοποίηση του έργου ανέλαβε, εκ μέρους του Δημοσίου, ο Οργανισμός Νέου Μουσείου Ακρόπολης με επικεφαλής των καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή. Το μουσείο κτίστηκε με ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Οι αρχιτέκτονες, οι αρχαιολόγοι και όλοι όσοι είχαν εμπλακεί στον σχεδιασμό και στο κτίσιμο του ήξεραν εκ των προτέρων τι ακριβώς επρόκειτο να στεγάσει. Η πιθανότητα να βρεθούν μελλοντικά στην περιοχή νέες σημαντικές αρχαιότητες, αν και υπαρκτή, είναι μάλλον περιορισμένη.

Ο συνολικός προϋπολογισμός ανέγερσης ανήλθε στα 130 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων το 30% έχει καλυφθεί από κοινοτικά κονδύλια.

Read more »