«Κύνες, ύες, όνοι, νέκυες»

Ένα ενδιαφέρον άρθρο που λάβαμε  με EMAIL,που κάνει αναφορά στον λύκο της Εφέσου,αναλύοντας ορισμένα από τα αποσπάσματά του με μια διαφορετική ματιά.

<<Το Πανεπιστήμιο Κρήτης βάλλεται. Αυτό καινούριο δεν είναι. Είναι όμως επίκαιρο, καθώς σε αυτόν τον τόπο φαίνεται ότι αποτελεί συνήθεια καθετί καλό, καθετί φωτεινό και ελπιδοφόρο, να το καταστρέφουμε. Σιγά μην γλίτωνε το πανεπιστημιακό ίδρυμα από τις «αναπτυξιακές συγχωνεύσεις» και άκρως «επενδυτικές περικοπές». Περιδιαβαίνοντας τον Ηράκλειτο περιγράφει κανείς τη σημερινή πραγματικότητα δια του φιλοσοφείν. Εξ’ ου και ο κόσμιος τίτλος τούτης της γραφής.

Εδώ ο προσωκρατικός φιλόσοφος διατυπώνει κρίσεις και επικρίσεις σχετικά με την παιδεία, την παιδευτική διαδικασία, αλλά και για όσους αδυνατούν να καταλάβουν τη γνώση και να φτάσουν τη σοφία. Οι γνώμες του μοιάζουν με συνθήματα, τα οποία –αλίμονο!- δεν μπορώ να μην τα συσχετίσω με τα σημερινά τεκταινόμενα. Υποθέτω, προκειμένου να ερμηνεύσω την συγχρονικότητα, ότι οι ιθύνοντες αυτού του τόπου στερούνται αντίληψης. Κι αυτό επειδή αν υποθέσω διαφορετικά, τότε αυτή η πολεμική δεν πρέπει να αρκεστεί σε μια πένα και λίγα λόγια πεταμένα σε ένα χαρτί. Ας υποθέσουμε λοιπόν και ας συμφωνήσουμε ότι υπάρχει πρόβλημα αντίληψης ιδίως με τις έννοιες «το καλό του ελληνικού λαού», «ανάπτυξη» «ποιότητα ζωής», «παιδεία» και «ελληνική οικογένεια». Υπάρχει δικαιολογία για αυτή την α-νοησία; Ή για την άφρονη επιβολή των συγκεκριμένων γεγονότων;

Ο Ηράκλειτος γίνεται έξαλλος με τους ανεπίδεκτους μαθήσεως. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «εάν εσείς δεν καταλαβαίνετε τα γράμματα, δεν είναι δικό μου φταίξιμο που είστε απαίδευτοι. Να κατανοήσετε τη σοφία και να συνετισθείτε»1. Άραγε επιτρέπονται παραλλαγές και προεκτάσεις σε αυτό το χωρίο; Βεβαίως. Τις αφήνω ελεύθερες στο μυαλό κάθε αναγνώστη. Εσείς οι «άλλοι», οι «δήθεν», οι «μεγάλοι», να κατανοήσετε και να συνετισθείτε επιτέλους, επειδή το νερό στην πήλινη λεκάνη σώθηκε2, η αγόρευσή σας έλαβε τέλος και αναμένετε τώρα την δικαστική απόφαση, έπειτα την επισείουσα ποινή.

Το φταίξιμο δικό σας. Αποτελείτε την κατηγορία των ανθρώπων εκείνων που «δεν μπορούν να καταλάβουν και γι’ αυτό παραμένουν χωρίς σύνεση, φρόνηση και σοφία»3. Επειδή, ωραίο το Παράλογο και απίστευτα ελληνικό- βλέπε αρχαίες τραγωδίες, τελετές μύησης, θρησκευτικά τελετουργικά και μύθους ελληνικούς- όμως, άλλο το θέατρο και η σκηνή όπου είναι ευπρόσδεκτοι και οι από μηχανής θεοί και άλλη η καθημερινή πραγματικότητα. Εδώ, σε χρόνο 2012 και τόπο ελληνικό, τα εσκαμμένα προ πολλού έχουν υπερφαλαγγιστεί.

Το Πανεπιστήμιο Κρήτης παράγει έργο. Σημαντικό και άκρως παραδειγματικό. Στην παγκόσμια ακαδημαϊκή κατάταξη των 500 καλύτερων πανεπιστημίων, αποσπά τις θέσεις 301-350 σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, ενώ πανελληνίως κατέχει την πρώτη θέση4. Ποιος ή ποιοι έχοντας σώας τας φρένας θα έβαλαν εναντίον ενός τέτοιου ιδρύματος; Ποιος τολμά να σκεφτεί την οικονομική ανάπτυξη και κάθε είδους ανάπτυξη χωρίς τη συμβολή της παιδείας; Αν κάνω λάθος, τότε με την ίδια λογική να κλείσουμε τα σχολεία, από τα νηπιαγωγεία μέχρι τα λύκεια, να πάμε όλοι στα σπίτια μας, να μην έχουμε και έξοδα να κάνουμε και το χατίρι στους άφρονες κυβερνήτες μας και όλοι μαζί να γιορτάσουμε την έλευση-επιστροφή της εποχής των σπηλαίων και να αποδεχτούμε- συγγνώμη θείε Δαρβίνε αλλά εδώ η αλυσίδα της εξέλιξης πήρε λάθος δρόμο, αν και είχε ξεκινήσει με υψηλές προδιαγραφές- ότι αν γίνουμε Νεάντερταλ, θα μας λυπηθεί ο Ύψιστος και θα μας «αναπτύξει» και βέβαια –δεν χωρεί αμφιβολίας περί τούτου- θα αποκτήσουμε τα ευρω-πουλάκια που πέταξαν, χάθηκαν πέρα μακριά και κανείς δεν ξέρει πού πήγαν και αν θα ξαναγυρίσουν.

Μονόλογος παραλόγου τέλος. Αδυναμία στην επιχειρηματολογία; Ίσως. Σοφιστεία; Πιθανόν. Ωστόσο, οι όροι τέθηκαν από μια απτή πραγματικότητα. Μια αλήθεια που τρυπάει σάρκα και ψυχή. Μια γενοκτονία προ των θυρών. Υπερβολή; Δε νομίζω. Συνίσταται αντίδραση; Συμφωνώ και επαυξάνω. Γιατί δεν καταλαβαίνουν. Ο περίφημος «σκοτεινός» φιλόσοφος συνεχίζει: ακόμα και «αφού ακούσουν τη σοφή διδασκαλία, πολλοί άνθρωποι παραμένουν ασύνετοι»5. Έπειτα, αχ, έρχονται τα περίφημα κοσμητικά να λαμπρύνουν την περιγραφή: προς αυτούς τους ανεπίδεκτους μαθήσεως ο Ηράκλειτος εξαπολύει τις εξής ύβρεις: κύνες (σκυλιά)6, ύες (γουρούνια)7, όνους (γαϊδάρους)84 νέκυες (νεκρούς)9, κτήνεα (κτήνη)10 και κοιμωμένους (κοιμισμένους)11.

Από τα κοσμητικά επίθετα στα συναισθήματα, τα οποία και πάλι αποδεικνύουν μια συγκεκριμένη διανοητική κατάσταση. Να αναγνωρίσουμε φόβο; Ο Ηράκλειτος έχει και εδώ την απάντηση έτοιμη: Ο άνθρωπος που φοβάται να ακούσει τη διδασκαλία και ο οποίος οποτεδήποτε την ακούσει εξακολουθεί να φοβάται, είναι βλάκας12. Η’ μοιάζει να είναι κουφός ή παρών-απών13. Ίσως συντρέχουν και οι τρεις λόγοι στην περίπτωσή μας.

Όμως, υπάρχει η ευθύνη των πολλών. Αυτών που παθαίνουν –παραφράζω- και δεν μαθαίνουν, αφού δεν στοχάζονται: «Οι πολλοί δεν στοχάζονται πάνω σε όσα τους συμβαίνουν· ούτε κι αφού τα μάθουν τα γνωρίζουν, αλλά απλώς νομίζουν πως τα ξέρουν» 14. Ωστόσο, σε όσους βιαστικούς και λαϊκίζοντες περνάει από το μυαλό ότι ο Ηράκλειτος εκφράζει την αριστοκρατική τάξη, αυτό δεν ισχύει, καθώς επιτίθεται σε αρκετούς αριστοκράτες λόγιους, όπως ο Πυθαγόρας, ο Ησίοδος, ο Ξενοφάνης και ο Εκαταίος15. Απροσδόκητα, μια νότα αισιοδοξίας διαπνέει αυτή τη φιλοσοφική θεώρηση του Ηρακλείτου: «Σε όλους τους ανθρώπους υφίσταται η δυνατότητα να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να σκεφτούν σώφρονα» 16. Συμβουλή καθολική, τόσο για την ελίτ, όσο και για το πλήθος. Επίσταται το πλήθος;

Η επιστήμη, λένε, βελτιώνει την ανθρώπινη ζωή. Η ενασχόληση με την ανώτατη παιδεία οδηγεί στο ευ ζην. Αν συμφωνήσουμε με αυτό, απαραίτητοι για την ενδυνάμωση της επιχειρηματολογίας μας και της ίδιας της επιστήμης, είναι η ύπαρξη ορισμών· μετ’ ακριβείας προσδιορισμένων. Αφού συμφωνούμε όλοι ότι ανήκουμε σε μια εκπολιτισμένη και πολιτισμένη κοινωνία και εντασσόμαστε στις ευρωπαϊκές αναπτυγμένες κοινωνίες, η ίδια η λέξη «πολιτισμός» εμπεριέχει τον όρο «ανθρωπιά –humanitate », καθώς και ο συναφής όρος cultus , που χρησιμοποιείται για να δηλώσει τον πολιτισμό, εμπεριέχει και την παιδεία. Εύλογα προκύπτει το ερώτημα: ποια ανθρωπιά, ποια παιδεία και εν τέλει ποιος πολιτισμός ενυπάρχει σε αυτές τις κινήσεις εναντίον του Πανεπιστημίου Κρήτης και σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες συλλήβδην; Εύλογα επικύπτει και η απάντηση: «Κύνες, ύες, όνοι, νέκυες…». Προς μια οργή λελογισμένη…


Υ.Γ. Πολλά ερμηνευτικά σχόλια αντλήθηκαν από το φιλοσοφικό δοκίμιο Φιλοσοφία της παιδείας στον Ηράκλειτο, του Γιάννη Τζαβάρα, Καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης.

1.Αν δε υμείς αξυνετείτε γράμματα, ουκ εμή ασέβεια το υμών απαίδευτον. Μανθάνετε σοφίην και συνίετε.

2. Στην Αθήνα του 5ου αιώνος π. Χ., την δικαιοσύνη την απένειμε ο λαός. Οι υποθέσεις εκδικάζονταν στο λαϊκό και πολυπληθές δικαστήριο της Ηλιαίας. Ο κατηγορούμενος είχε συγκεκριμένο χρόνο να υπερασπιστεί τον εαυτό του: έβαζαν μια πήλινη λεκάνη με μια οπή μικρή στον πάτο της. Κατόπιν τη γέμιζαν με νερό και όταν το νερό σωνόταν, η υπεράσπιση τελείωνε. Αναμενόταν η δικαστική απόφαση και φυσικά η ποινή…

3. ου ξυνιάσιν = «δεν καταλαβαίνουν» Β 51.

4. Times Higher Education.

5. Απόσπασμα Β1.

6. Απόσπασμα Β 97.

7. Απόσπασμα Β 13.

8. Απόσπασμα Β 9.

9. Απόσπασμα Β 96.

10. Απόσπασμα. Β 29.

11. Απόσπασμα Β 89.

12. βλαξ, απόσπ. Β 87.

13. «Οι ασύνετοι, ακόμα και αν ακούσουν, είναι σαν τους κουφούς· το λέει και η παροιμία: παρόντες απόντες». Αξύνετοι ακούσαντες κωφοίσιν εοίκασι· φάτις αυτοίσι μαρτυρεί παρεόντας απείναι.

14. Ου φρονέουσι τοιαύτα πολλοί οκοίοις εγκυρέουσιν, ουδέ μαθόντες γινώσκουσιν, εωυτοίσι δε δοκούσι.

15. Γιάννης Τζαβάρας, Φιλοσοφία της παιδείας στον Ηράκλειτο, σ. 4.

16. Ανθρώποισι πάσι μέτεστι γινώσκειν εωυτούς και σωφρονείν.

17. Humanitate (λατ.) = φύση, χαρακτήρας του ανθρώπου, πολιτισμός. Δαυίδ Αντωνίου, Γ. Ι. Καίσαρ, Απομνημονεύματα για το Γαλατικό πόλεμο, De bello Gallico, Εκδόσεις Γρηγόρη, 2007.

18. Δαυίδ Αντωνίου, Γ.Ι. Καίσαρ, Απομνημονεύματα για το Γαλατικό πόλεμο, De bello Gallico, Εκδόσεις Γρηγόρη, 2007. >>

 Της Ευγενίας Π. Τσατσάκη(.patris.gr) EMAIL