Νέα έρευνα στο ιστορικό ναυάγιο «Μέντωρ»

Δύο αρχαία αργυρά νομίσματα και ένα χάλκινο μπορεί να μην αποτελούν εντυπωσιακό εύρημα, όταν όμως προέρχονται από το ναυάγιο του «Μέντορα» του πλοίου με το οποίο ο Ελγιν μετέφερε τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Αγγλία, τότε είναι σημαντικά.

Τα βρήκε τον Ιούλιο κλιμάκιο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που υπό τη

ν διεύθυνση του καταδυόμενου αρχαιολόγου Δρ. Δημήτρη Κουρκουμέλη πραγματοποίησε υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα στο ιστορικό ναυάγιο «Μέντωρ» στα νοτιοανατολικά Κύθηρα κοντά στον Αβλέμονα. Εκεί δηλαδή, όπου είχε βυθιστεί τον Σεπτέμβριο του 1802. Θραύσματα μαρμάρων ή γλυπτών όμως, που είναι το μέγα ζητούμενο, δεν εντοπίσθηκαν.

Αντίθετα, αντικείμενα του δεκαμελούς πληρώματος του πλοίου, όπως όπλα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, που επικεντρώθηκε στη περιοχή της πρύμνης. Εντοπίσθηκαν έτσι δύο πιστόλες, η διακόσμηση του κοντακίου ενός ντουφεκιού, βόλια τριών διαφορετικών διαμετρημάτων, λίθινα τσακμάκια για τα όπλα και μία οβίδα μικρού κανονιού. Επίσης όργανα ναυσιπλοΐας, μία μικρή πυξίδα χειρός με χρυσή αλυσίδα και η πυξίδα του πλοίου. Αλλά και σκεύη διαφόρων τύπων (γυάλινα, πήλινα ή πορσελάνινα), φιάλες, διακοσμητικά στοιχεία, που βρίσκονταν προφανώς στο χώρο ενδιαίτησης των αξιωματικών και νομίσματα της συγκεκριμένης περιόδου. Οσο για τα αρχαία νομίσματα βρέθηκαν ανάμεσα στις πέτρες του έρματος του πλοίου.

Η έρευνα έγινε στο διάστημα από 6 έως 15 Ιουλίου και είναι η τέταρτη των νεώτερων χρόνων στον «Μέντορα», που βρίσκεται σε βάθος 22-24 μέτρων μέσα στην άμμο (είναι σχεδόν σκεπασμένο). Προηγήθηκε το 1975 ο πλοίαρχος Κουστώ, ακολούθως το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, το 1980 και τέλος η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων το 2009, όταν είχαν εντοπισθεί ανάμεσα σε λίθους, προφανώς του έρματος του πλοίου, διάφορα ευρήματα, όπως απολιθώματα ιχθύων σε σχιστολιθικές πλάκες, που από τότε είχε θεωρηθεί ότι μπορούν να προέρχονται από το φορτίο.

Κατά τη διάρκεια της φετινής έρευνας καθαρίσθηκε μάλιστα και ένα μέρος του κελύφους του πλοίου, το οποίο είχε εντοπιστεί ήδη από την έρευνα του 1980 και όπως διαπιστώθηκε σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Επιπλέον όμως τα ευρήματα, που ανασύρθηκαν από το ναυάγιο, αποτελούν ενδείξεις της διαβίωσης των πληρωμάτων των εμπορικών πλοίων σε μία ταραγμένη ιστορική περίοδο της Ανατολικής Μεσογείου.

Γενικότερα πάντως τα αποτελέσματα της έρευνας θεωρούνται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και ενθαρρυντικά, γιατί το ναυάγιο συνδέεται με μία από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας του Παρθενώνα και των γλυπτών του, που η περιπέτειά τους συνεχίζεται ως σήμερα. Και επειδή η ελπίδα δεν πεθαίνει, η συνέχιση των ερευνών, ίσως αποδώσει κάποια νέα στοιχεία για το ίδιο το πλοίο και για το πολύτιμο, κλεμμένο φορτίου του.

Ο «Μέντωρ« ήταν ένα δικάταρτο μπρίκι στο οποίο ο Ελγιν είχε φορτώσει 17 κιβώτια με γλυπτά από την Ακρόπολη κυρίως: Από τη Ζωφόρο του Παρθενώνα και τον ναό της Αθηνά Νίκης, τμήματα αγαλμάτων, σπόνδυλοι κιόνων, ένας μαρμάρινος θρόνος (τον είχε υποσχεθεί ως δώρο στον πεθερό του) κ. ά.

Καινούρια ευρήματα από το πλοίο με το οποίο ο Ελγιν μετέφερε τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Το ναυάγιο έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου όταν το πλοίο παρασυρμένο από τον δυνατό άνεμο που έπνεε στο Ταίναρο παρασύρθηκε προς στα Κύθηρα. Καθώς προσπαθούσε να προφυλαχθεί στο λιμανάκι του Αβλέμονα, κόπηκαν στα σκοινιά από τις άγκυρες και στη συνέχεια το πλοίο κτύπησε στα βράχια, έγυρε και βυθίστηκε σε λίγες ώρας. Θύματα δεν υπήρξαν και για την ανέλκυση των γλυπτών από το σκάφος επιστρατεύτηκαν καλύμνιοι σφουγγαράδες. Αργότερα τα γλυπτά φορτώθηκαν σε άλλο πλοίο και από εκεί ταξίδεψαν στην Αγγλία

Την εφετινή έρευνα πάντως, χρηματοδότησε και συνέδραμε το Αυστραλιανό Ιδρυμα «Kytherian Research Group».

(Το Βήμα)

Read more »

Μονομάχος, πριν από 1.800 χρόνια, καταγγέλλει τον διαιτητή του…

Παράπονα από τη διαιτησία είχε ένας μονομάχος, πριν από 1.800 χρόνια, όπως μαρτυρά η επιτύμβια στήλη που κατόρθωσε να αποκρυπτογραφήσει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπροκ του Καναδά, Μάικλ Κάρτερ.

Η φιγούρα που εμφανίζεται όρθια στην επιτύμβια στήλη, κρατώντας σπαθιά και στα δυο του χέρια, είναι ο Διόδορος, ο αδικημένος μονομάχος της περίπτωσής μας.


Η επιτύμβια στήλη αυτή έφτασε ως δωρεά στο Μουσείο Musee du Cinquanternaire στις Βρυξέλλες του Βελγίου, λίγο πριν το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Το ανάγλυφο δείχνει έναν μονομάχο να κρατάει δύο σπαθιά, να στέκεται πάνω από τον αντίπαλό του, ενώ εκείνος γνέφει ότι παραδίνεται. Η επιγραφή αναφέρει ότι στο σημείο όπου τοποθετήθηκε η επιτύμβια στήλη, έχει ταφεί ένας άντρας με το όνομα Διόδορος. "Αφού νίκησα τον αντίπαλό μου Δημήτριο, δεν τον σκότωσα αμέσως" συνεχίζει η επιγραφή. "Η μοίρα και η πονηρή εξαπάτηση του summa rudis με σκότωσε".

Ο summa rudis είναι ο διαιτητής, που ίσως είχε εμπειρία στο παρελθόν ως μονομάχος. Ο δρ. Κάρτερ ερμηνεύει την εικόνα του Μονομάχου με τα δύο σπαθιά ως την στιγμή της τελευταίας του μάχης, όπου ο Δημήτριος βρίσκεται στο έδαφος ενώ ο Διόδορος έχει βγάλει τα σπαθιά του. "Ο Δημήτριος γνέφει ότι παραδίνεται, ο Διόδορος δεν τον σκοτώνει. Υποχωρεί θεωρώντας πως θα ανακηρυχθεί νικητής της μάχης", συνεχίζει ο δρ. Κάρτερ.

Παρ'όλα αυτά, ο summa rudis, ίσως γιατί ερμήνευσε την στάση του Δημήτριου ως απλή πτώση, του επιτρέπει να σηκωθεί, να πάρει ξανά την ασπίδα και το σπαθί του και να συνεχίσει την μάχη. Αυτή τη φορά, ο Διόδορος έχει προβλήματα και είτε πεθαίνει στην αρένα, είτε τραυματίζεται από την Δημήτριο και αυτό το τραύμα του στερεί τη ζωή λίγο αργότερα.

Read more »

Αρχαία Λυκόσουρα

Ο Edward Dodwell, (1767 – 1832) υπήρξε μία πολυσχιδής προσωπικότητα, με σπουδαία μόρφωση, αρχαιολόγος και ζωγράφος. Καταγόταν από παλαιά και πολύ πλούσια οικογένεια της Ιρλανδίας. Στην Ελλάδα πραγματοποίησε τρία ταξίδια το 1801, το 1805 και 1806. Στα δύο τελευταία ταξίδια συνοδεύεται από τον ζωγράφο Simone Pomardi, του οποίου σχέδια κοσμούν τα βιβλία του. 

Αρχαία Λυκόσουρα (Lycosoura) - Edward Dodwell, 1834

Τα ερείπια της αρχαίας Λυκόσουρας βρίσκονται 22 περίπου χιλιόμετρα από τη Μεγαλόπολη. Βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του Λυκαίου όρους. Σήμερα, 1 χμ. βόρεια, υπάρχει ομώνυμο χωριό με πληθυσμό 65 περίπου κατοίκους. Θεωρείται η αρχαιότερη πόλη στον κόσμο (10.000 – 8.000 π.Χ.) Κατά την αρχαιότητα ήταν ιερή πόλη των Αρκάδων. Ήταν μια πόλη γεμάτη φως. Άλλωστε βρίσκεται στο όρος Λύκαιο, που σημαίνει φωτεινό, και δεσπόζει στον Πελοποννησιακό χώρο προσφέροντας μοναδική θέα. Ο Παυσανίας τη χαρακτηρίζει ως την αρχαιότερη απ΄ όλες τις πόλεις που υπήρξαν ποτέ πάνω σε ηπειρωτική ή νησιωτική γη, ως την πρώτη πόλη που είδε το φως του ήλιου, ως την πόλη υπόδειγμα για τη δημιουργία άλλων πόλεων (Παυσανίας VIII,38,1).

Πάνω στο λόφο διακρίνονται λείψανα από την οχυρωματική περίβολο της αρχαίας ακρόπολης, ενώ στα νότια και στα ανατολικά κράσπεδά του, οι ανασκαφές (που άρχισαν το 1889) έφεραν στο φως κατάλοιπα του περίφημου ιερού της Δέσποινας. Στο βουκολικό τοπίο σήμερα, διακρίνονται ερείπια βωμών της Δέσποινας, της Δήμητρας και της Μεγάλης Μητέρας, μιας μεγάλης στοάς, και ένα εκτεταμένο συγκρότημα οικοδομημάτων στα δυτικά του κυρίως ιερού. Στο δυτικό άκρο του ιερού υπήρχε ναός της Δέσποινας, πρόστυλος με 6 δωρικούς κίονες στον πρόναο και δυο στρογγυλά βάθρα γλυπτών εικόνων, όπου υπήρχαν αγάλματα της Δέσποινας, της Δήμητρας, της Άρτεμης και του γίγαντα Άνυτου, έργα του μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντα του 2ου  π.χ. αι.

Read more »

Η τελευταία λέξη του Αρχιμήδη

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

Πώς ένα μεσαιωνικό βιβλίο του 10ου αιώνα ανατρέπει

παγιωμένες απόψεις για τα αρχαία ελληνικά μαθηματικά

Επιμέλεια: Γιάννης Χριστιανίδης

Εκδόσεις Νεφέλη, 2011, σελ. 216, τιμή 18,50

Στις 29 Οκτωβρίου του 1998, η δημοπρασία με αριθμό 9058 του οίκου Christie's έφερε το όνομα «Εύρηκα». Οχι τυχαία, το προς δημοπράτηση έργο δεν ήταν τίποτε λιγότερο από τον Παλίμψηστο Κώδικα του Αρχιμήδη, ο οποίος μυστηριωδώς είχε βρεθεί στα χέρια μιας γαλλικής οικογένειας, για λογαριασμό της οποίας γινόταν η δημοπρασία. Η αίθουσα των Christie's ήταν ο τελευταίος σταθμός μιας μακράς και περιπετειώδους πορείας: ο Κώδικας, ένα χειρόγραφο έργο που χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα, είχε πιθανότατα γραφτεί στην ανθίζουσα τότε Κωνσταντινούπολη. Περιείχε επτά τουλάχιστον έργα του Αρχιμήδη: το «Περί σφαίρας και κυλίνδρου», το «Περί ελίκων», τμήματα από το «Κύκλου μέτρησις» και το «Επιπέδων ισορροπιών», τμήματα από το δεύτερο βιβλίο των «Οχουμένων», τη μέχρι τότε άγνωστη αρχή του «Στομαχίου» και την πραγματεία «Περί των μηχανικών θεωρημάτων, προς Ερατοσθένη έφοδος», η οποία θεωρείται από τα σημαντικότερα έργα του αρχαίου μαθηματικού.

Μετά από πολλές περιπέτειες, ο Κώδικας του Αρχιμήδη διαβάστηκε ξανά, αλλάζοντας την αντίληψή μας για τα αρχαιοελληνικά μαθηματικά.

Οι περιπέτειες ενός πολύτιμου κειμένου

Ολα αυτά ως το 1229, χρονολογία κατά την οποία ο Κώδικας μετατράπηκε σε εκκλησιαστικό κείμενο και άρχισε μια διαδρομή από μοναστήρι σε μοναστήρι ως τη μεταφορά του στο Μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη στα μέσα της δεκαετίας του 1840. Ο τελευταίος άνθρωπος ο οποίος είχε μελετήσει τον Κώδικα ήταν ο δανός ιστορικός των μαθηματικών Χάιμπεργκ. Το έτος 1906, ο Χάιμπεργκ είχε μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη και με τη βοήθεια ενός μεγεθυντικού φακού ανέγνωσε ένα μεγάλο μέρος του χειρογράφου, μεταξύ άλλων και την πραγματεία «Περί των μηχανικών θεωρημάτων, προς Ερατοσθένη έφοδος».

Η δημοπράτηση του Κώδικα είχε ως αποτέλεσμα αυτός να περιέλθει στην κατοχή ενός αγνώστου συλλέκτη, ο οποίος κατέβαλε το ποσό των 2.200.050 δολαρίων, και στη συνέχεια να δοθεί προς μελέτη στο Μουσείο Τεχνών Βάλτερς της Βαλτιμόρης. Η ανάγνωσή του με χρήση μέσων υψηλής τεχνολογίας έφερε στο φως τμήματα του Κώδικα που δεν είχε μπορέσει να διαβάσει ο Χάιμπεργκ και ανέτρεψαν ορισμένες από τις απόψεις των ιστορικών της επιστήμης για τον Αρχιμήδη.

Η έννοια του ενεστωτικού απείρου

Στο βιβλίο «Η αναγέννηση του Αρχιμήδη» ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει μεταφρασμένα τρία άρθρα τα οποία αφορούν στα ευρήματα της πρόσφατης ανάγνωσης του Κώδικα. Τα άρθρα υπογράφονται από τους ερευνητές οι οποίοι είχαν την εποπτεία της ανάγνωσής του και δημοσιεύτηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση Sciamus. Tα δύο πρώτα (στην ουσία πρόκειται για ένα και το αυτό άρθρο το οποίο δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη) αφορούν την ανάγνωση της πρότασης 14 της πραγματείας «Περί των μηχανικών θεωρημάτων, προς Ερατοσθένη έφοδος», την οποία ο Χάιμπεργκ δεν είχε καταφέρει να διαβάσει πλήρως. Η ανάγνωση της προτάσεως αυτής, η οποία εντάσσεται στην ίδια ενότητα με τις προτάσεις 12, 13 και 15 και πραγματεύεται την εύρεση του όγκου μιας μορφής κυλινδρικού τμήματος, οδήγησε σε μια αναπάντεχη ανακάλυψη. Ο Αρχιμήδης αποφαίνεται ότι τέσσερα άπειρα σύνολα είναι «πλήθει ίσα» μεταξύ τους. Οπως εξήγησε μιλώντας στο «ΒήμαScience» ο επιμελητής του βιβλίου, αναπληρωτής καθηγητής της Ιστορίας των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Γ. Χριστιανίδης, «η επικρατούσα άποψη για τους αρχαίους έλληνες μαθηματικούς διαμορφώθηκε από τη μελέτη των κειμένων του Αριστοτέλη, ο οποίος αποφεύγει τη χρήση των ενεστωτικών απείρων. Το γεγονός όμως ότι ο Αρχιμήδης είναι εξοικειωμένος με τα ενεστωτικά άπειρα, όπως προκύπτει από τη διατύπωση της πρότασης 14, υποχρεώνει την επιστημονική κοινότητα να επαναπροσδιορίσει τις απόψεις της για τη θεώρηση του απείρου στην αρχαία ελληνική σκέψη». Το τρίτο άρθρο αφορά την ανάγνωση του «Στομαχίου» το οποίο τοποθετείται πια στο σωστό εννοιολογικό πλαίσιο. (βλ., ένθετο)

Μέθοδοι τετραγωνισμού

Τον κύριο όγκο των τριών άρθρων του βιβλίου ντύνουν τέσσερα ακόμη κεφάλαια: προηγείται το εισαγωγικό σημείωμα του επιμελητή της έκδοσης, ένα κείμενο που βοηθά τον μη ειδήμονα να αντιληφθεί την ουσία των ευρημάτων της ανάγνωσης του Κώδικα και πώς αυτά αλλάζουν τη θεώρηση των επιστημόνων για τα αρχαία ελληνικά μαθηματικά. Επονται ένα άρθρο που συνυπογράφεται από τον κ. Χριστιανίδη και τον κ. Α. Δέμη και αφορά τις μεθόδους τετραγωνισμού του Αρχιμήδη, ένα επίμετρο στο οποίο μπορεί κάποιος να διαβάσει τόσο στην αρχαία ελληνική όσο και μεταφρασμένο το πλήρες κείμενο της πρότασης 14, καθώς επίσης και δύο παραρτήματα: το πρώτο είναι μία επιστολή του Οκτωβρίου του 1998 που υπογράφεται από οκτώ διδάσκοντες του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης προς το υπουργείο Πολιτισμού με την πρόταση να τεθεί το εν λόγω υπουργείο επικεφαλής της προσπάθειας επιστροφής του Κώδικα στη χώρα μας ως «αυθεντικό κομμάτι της πολιτισμικής μας κληρονομιάς» και το δεύτερο η απάντηση του υπουργείου που υπογράφεται από τον τότε υπουργό Πολιτισμού κ. Ευάγγελο Βενιζέλο.

Από τα παραπάνω θα μπορούσε κάποιος να συμπεράνει λανθασμένα ότι το βιβλίο δεν αφορά παρά μόνον τους μαθηματικούς (οι οποίοι προφανώς και θα πρέπει να διαβάσουν το εξαιρετικά προσεγμένο και καλαίσθητο προϊόν των εκδόσεων Νεφέλη). Ωστόσο, ακόμη και αν τα μαθηματικά δεν είναι το δυνατό σημείο σας, αξίζει τον κόπο να διαβάσετε αυτό το βιβλίο που περιέχει ένα κόσμημα της αρχαίας ελληνικής σκέψης (την πρόταση 14), αλλά και στοιχεία της σύγχρονης ιστορίας μας (τα δύο παραρτήματα).

ΛΥΣΗ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ «ΣΤΟΜΑΧΙΟΥ»

Το «Στομάχιον» δεν είναι από τα διασημότερα έργα του Αρχιμήδη. Στην ύπαρξη ενός αρχικού αποσπάσματος που σωζόταν στην αραβική είχε προστεθεί ένα ακόμη από τον Χάιμπεργκ. Το μικρό μέγεθος όμως των αποσπασμάτων δεν ήταν αρκετό για να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα ως προς το αντικείμενο της πραγματείας, η οποία σχεδόν είχε αγνοηθεί από τους μελετητές. Το σχήμα δε που τη συνόδευε αντί να βοηθήσει στην κατανόηση του περιεχομένου της οδήγησε σε μια παρεξήγηση. Θεωρήθηκε ότι τα 14 επίπεδα σχήματα που εμπεριέχονται στο τετράγωνο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία εικόνων (π.χ. ζώων, πουλιών), κάτι σαν το κινεζικό παιχνίδι τανγκράμ. Οπως όμως επισημαίνει ο κ. Χριστιανίδης: «Ηταν δύσκολο η άποψη αυτή να γίνει αποδεκτή. Ενας μαθηματικός του διαμετρήματος του Αρχιμήδη να γράφει πραγματεία για ένα παιδικό παιχνίδι; Προφανώς μια άλλη εξήγηση θα έπρεπε να αναζητηθεί».

Η πρόσφατη ανάγνωση του παλίμψηστου έδωσε όντως την εξήγηση: αποκαλύπτοντας σε κομβικό σημείο του κειμένου τη λέξη «πλήθος» επέτρεψε στους επιστήμονες να αντιληφθούν ότι το ζητούμενο δεν ήταν η χρήση των 14 επιπέδων σχημάτων για τη δημιουργία διαφορετικών εικόνων, αλλά το με πόσους διαφορετικούς συνδυασμούς των εν λόγω σχημάτων θα μπορούσαμε να ξαναδημιουργήσουμε το τετράγωνο. Αναζητώντας το πλήθος των διαφορετικών συνδυασμών (η απάντηση είναι 536!), ο Αρχιμήδης έθεσε τις βάσεις της συνδυαστικής, ενός πεδίου των μαθηματικών που εθεωρείτο πολύ πιο πρόσφατο. Σύμφωνα με τον κ. Χριστιανίδη: «Η άποψη ότι η συνδυαστική είναι ένα πεδίο που αναδύθηκε όψιμα στην ιστορία των μαθηματικών ανατράπηκε τα τελευταία χρόνια με μια σειρά από δημοσιεύσεις. Η συνδυαστική ήταν ένα υπαρκτό πεδίο έρευνας για τους αρχαίους έλληνες μαθηματικούς και η ερμηνεία του «Στομαχίου» μέσα στο διανοητικό πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας δεν είναι μόνον πιθανή, αλλά και πειστική».

ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ (ΤΟ ΒΗΜΑ)

Read more »

Αριστοφάνης: Ο μεγάλος κωμωδός

Ο Αριστοφάνης αποτελεί τον πατέρα της αρχαίας κωμωδίας με πλήθος έργων που άλλα δεν κατάφεραν να διασωθούν στο πέρασμα των αιώνων και άλλα έφτασαν ακέραια στα χέρια μας συντροφεύοντάς μας μέχρι σήμερα. 

Ο Αριστοφάνης μαζί με τον Κρατίνο και τον Εύπολη  αποτελούν την τριάδα των αρχαίων κωμωδών με τον πρώτο

  φυσικά να ξεχωρίζει ανάμεσα στους ομοτέχνους του καθώς μέχρι και τις μέρες μας τα έργα του ξεχωρίζουν και παίζονται συνεχώς από τους μεγαλύτερους θεατρικούς οργανισμούς.

Η αλήθεια είναι ότι οι πληροφορίες που έχουμε για την ζωή του δεν μπορούν να διασταυρωθούν επακριβώς και αυτό γιατί συλλέγονται κατά κύριο λόγο μέσα από τα έργα του, ενώ οι ανεξάρτητες πληροφορίες είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. 

Γεννήθηκε στην Αθήνα κοντά στο 450 π.Χ και πατέρας του ήταν ο Φίλιππος από τον δήμο Κυδαθηναίων. Ωστόσο το 430 π.Χ όταν μοιράστηκε το έδαφος της Αίγινας σε κληρούχους, ένα κομμάτι δόθηκε στον πατέρα του Φιίιππο, ο οποίος μετακινήθηκε εκεί με αποτέλεσμα ακόμα και ο τόπος γέννησής του να αμφισβητείται, καθώς υπάρχει μία περίπτωση ο ποιητής να γεννήθηκε στο νησί και να επέστρεψε στην Αθήνα μετά το θάνατο του πατέρα του. 

Ο Αριστοφάνης πάντως μεγάλωσε και  σε μία Αθήνα που γνώριζε την μεγαλύτερη άνθησή της, καθώς τα ηνία της πόλης τα είχε ο Περικλής καταφέρνοντας να διατηρήσει ειρήνη τόσο με το αντίπαλο δέος της Σπάρτης όσο και με τους  Πέρσες μέχρι το 431 π.Χ. οπότε και ξεκίνησε ο πελοποννησιακός πόλεμος που διήρκησε 30 χρόνια.

Ο Αριστοφάνης καταγόταν από την Πανδιονίδα φυλή, έχοντας αριστοκρατική καταγωγή και φυσικά ήταν πραγματικός Αθηναίος παρά το γεγονός ότι ο δημαγωγός Κλέων τον είχε καταγγείλει ως ξένο, επειδή τον ενοχλούσαν τα σχόλια που έκανε για αυτόν μέσα από τις κωμωδίες του, κάτι που φυσικά δεν ευσταθούσε και ο ποιητής είχε καταφέρει να το αποδείξει στα δικαστήρια της εποχής.

Όντας αριστοκράτης, είχε πάρει ιδιαίτερα καλή μόρφωση και είχε καταφέρει να διαμορφώσει μια ιδιαίτερα πνευματώδη προσωπικότητα με εξαιρετικό χιούμορ που του είχε χαρίσει μεγάλη αναγνωρισιμότητα στον Δήμο της Αθήνας,  τόση ώστε το 405 π.Χ οι Αθηναίοι τον έστεψαν με θαλλό από την ιερή ελιά που θεωρείτο ιδιαίτερα μεγάλη τιμή.

Επιπλέον, ο καυστικός του λόγος δεν έλειπε καθώς πάντα μέσα από τα έργα του έριχνε τα βέλη του εναντίον των δημαγωγών, των σοφιστών στους οποίους λανθασμένα μεν συμπεριελάμβανε και τον Σωκράτη, αλλά και του Δήμου της Αθήνας, ενώ εξήρε το θάρρος την τόλμη και το ήθος των Μαραθωνομάχων τους οποίους πάντα θεωρούσε πρότυπο ανδρών και τους οποίους αν και αγαπούσε τους θύμιζε πάντα την καταγωγή τους για να μην πέφτουν σε παραπτώματα. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα, ότι πολλές φορές άφηνε αιχμές για το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας και συμφωνούσε με την άριστη κοινωνία του Πλάτωνα έχοντας μεγαλώσει στην αριστοκρατία.

Ήταν πολύ καλός γνώστης των τραγωδιών του Αισχύλου τον οποίο θαύμαζε ιδιαίτερα και τον οποίο θεωρούσε τον μεγαλύτερο τραγωδό, όπως παρουσιάζεται και στο έργο του ‘Βάτραχοι’, αλλά είχε μελετήσει εκτενώς και τις Οδές του Πινδάρου και του Στησίχορου. Εκείνο που ίσως προκαλέσει εντύπωση είναι ότι επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τον Ευριπίδη στις κωμωδίες του, τον οποίο ωστόσο συνεχώς διακωμωδούσε μέσα από τα έργα του.

Τα έργα που έγραψε συνολικά φτάνουν τα σαράντα τέσσερα, αλλά δυστυχώς μόνο 11 κωμωδίες του κατάφεραν να διασωθούν ολόκληρες μέχρι τις μέρες μας, οι οποίες περιλαμβάνουν τους ‘Αχαρνής’ το 425 π.Χ. όπου παρουσιάζεται ο πόθος για την ειρήνη, τους ‘Ιππής’ το 424 π.Χ., τις ‘Νεφέλαι’ το 423 π.Χ., τις ‘Σφήκες’ το 422 π.Χ., την ‘Ειρήνη’ το 421 π.Χ., τους ‘Όρνιθες’ το 414 π.Χ., τη ‘Λυσιστράτη’ το 411 π.Χ., τις ‘Θεσμοφοριάζουσες’ το 411 π.Χ., τους ‘Βατράχους’ το 405 π.Χ., τις ‘Εκκλησιάζουσες’ το 389 π.Χ., και τον ‘Πλούτο’ το 388 π.Χ., ενώ αποσπασματικά διασώζονται και άλλες 10 κωμωδίες.

Η φήμη φυσικά του Αριστοφάνη δεν είναι τυχαία καθώς κατάφερε να κερδίσει 10 πρώτα μεγάλα βραβεία σε σχετικούς θεατρικούς διαγωνισμούς, ενώ επηρέασε μεταγενέστερους συγγραφείς ιδιαίτερα Άγγλους σατυρικούς του 17^ου και 18^ου αιώνα κάνοντας για μία ακόμα φορά την Ελλάδα γνωστή σε ολόκληρη την υφήλιο καθώς σήμερα μελετάτε σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ τα έργα του αν και περιείχαν βωμολοχίες διδάσκονταν στα σχολεία από τον 10 μ.Χ. αιώνα.

Πέθανε σε ηλικία περίπου 67 ετών κοντά στο 380 π.Χ. στην Αίγινα, αφού κυριάρχησε ως σατυρικός ποιητής για πάνω από 40 χρόνια στην Αθήνα. Μάλιστα είχε παντρευτεί νωρίς και είχε αποκτήσει 3 γιούς τον Φίλιππο, το Νικόστρατο και τον Αραρότα, εκ των οποίων ο τελευταίος ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του και έγινε κωμικός ποιητής.

(capital.gr)

Read more »

Ο τάφος της Αινείας

Στο κέντρο της μεγάλης αίθουσας των μονίμων εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης είναι τοποθετημένος ένας ολόκληρος τάφος! Αξίζει τον κόπο να ανεβεί κανείς τα δύο σκαλιά (του υπερυψωμένου επιπέδου που τον περιβάλλει) να δει το κρυμμένο για 2.300 χρόνια εσωτερικό του.

Ο τάφος βρέθηκε και αποκολλήθηκε ολόκληρος στη διάρκεια ανασκαφής της τραπεζιόσχημης τούμπας στα νότια παράλια της χερσονήσου Μεγάλο Εμβολο ή Καραμπουρνού, στα ΒΔ της σημερινής Νέας Μηχανιώνας Θεσσαλονίκης. Η περιοχή έχει ταυτισθεί με βάση τις πληροφορίες του Ηροδότου και του Λίβιου με την αρχαία πόλη Αίνεια.

Ο πώρινος κιβωτιόσχημος τάφος (ονομάστηκε απο τους αρχαιολόγους «της Αινείας») βρέθηκε ασύλητος. Το εσωτερικό του είναι ζωγραφισμένο (επενδυμένος εσωτερικά) με εξαιρετικής ποιότητας τοιχογραφίες (πολύχρωμη κοσμοφόρος που περιτρέχει και τις τέσσερις πλευρές με βλαστούς, άνθη, περιστέρια, κορδέλες) και προσωπικά είδη της νεκρής νεαρής γυναίκας. Η ταφή χρονολογείται στα 350-325 π.Χ.

Η νεαρή αριστοκράτισσα (με βάση τα ευρήματα) νεκρή αναπαύεται επί 2.300 χρόνια παρέα με ολόκληρο το... μπουντουάρ της. Ο ιστοριοδίφης θεατής μπορεί να βυθιστεί στην εξερεύνηση των συμβόλων που κοσμούν την εξαιρετικής τέχνης πολύχρωμη κοσμοφόρο με βλαστούς και άνθη η οποία περιτρέχει όλο τον τάφο. Τα ταφικά σύμβολα, περιστέρια, κουκουνάρια και ανθέμια που παρεμβάλλονται, καθώς και τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής από τον γυναικείο θάλαμο (στεφάνι, ταινίες, γυναικεία προτομή, αλάβαστρο, κιβώτιο με τα είδη καλλωπισμού), δίνουν ένα έξοχο σύνολο ζωγραφικής του 4ου π.Χ. αιώνα, από τα πιο πρώιμα στη Μακεδονία, είναι ενδεικτικά του πολυτελούς τρόπου ζωής και αντανακλούν το πλαίσιο των θρησκευτικών αντιλήψεων της αριστοκράτισσας νεκρής.

Η πόλη της Αινείας (σημερινή Νέα Μηχανιώνα) πήρε το όνομα από τον ιδρυτή της Αινεία, τον θρυλικό ήρωα της Τροίας, γιο της θεάς Αφροδίτης και του Αγχίση. Οταν έπειτα από δεκάχρονη πολιορκία η Τροία κυριεύθηκε από τους Ελληνες, ο Αινείας φυγάδευσε έξω από την πόλη στους ώμους του τον γέροντα πατέρα του κι εγκατέλειψε την πατρίδα του. Ξεκίνησε ακολουθούμενος από τη γυναίκα του Κρέουσα (κόρη του βασιλιά της Τροίας Πρίαμου και της Εκάβης) και τα παιδιά τους, ανάμεσα στα οποία η κόρη τους, Ανθεμώνη, που έδωσε το όνομά της στην πόλη Ανθεμούς.

Τελικός στόχος του ταξιδιού του ήταν το Λάτιο, στη σημερινή Ιταλία, ωστόσο ο Αινείας έκανε μια αναγκαστική στάση - εγκατάσταση στο μεγάλο Καραμπουρνού. Εδώ, αφού έθαψε τον πατέρα του που δεν άντεξε την ταλαιπωρία της μετακίνησης, έχτισε την πόλη Αίνεια. Από τότε αυτό που σήμερα ονομάζεται μεγάλο Καραμπουρνού ονομάστηκε Αινεία Ακρα και Αιναίον Ακρωτήριο.

Ο Αινείας εξακολούθησε το ταξίδι του στην Ιταλία, αλλά η γυναίκα του Κρέουσα με τον γιο τους Ασκάνιο και τις θυγατέρες παρέμεινε στη νεοϊδρυθείσα Αίνεια και βασίλεψε μέχρι τον θάνατό της.

(ΤΑ ΝΕΑ)

Read more »

Kύπρος: Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως κτίριο του 1200 π.Χ., σφραγιδοκύλινδρο από αιματίτη και υψηλής ποιότητας κεραμική από τον μυκηναϊκό κόσμο

Μεγάλων διαστάσεων κτίριο, που χρονολογείται γύρω στο 1200 π.Χ, αποκάλυψαν οι φετινές ανασκαφές στο Χαλά Σουλτάν Τεκκέ, κοντά στον διεθνή αερολιμένα της Λάρνακας, που έγιναν υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Πέτερ M. Φίσερ του Πανεπιστημίου του Γκέτενμπουργκ της Σουηδίας.


Από τα πιο εντυπωσιακά αντικείμενα που βρέθηκαν κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο είναι ένας σφραγιδοκύλινδρος από αιματίτη με έξι εγχάρακτες σκηνές θρησκευτικού περιεχομένου. Οι σφραγιδοκύλινδροι χρησιμοποιούντο ως σφραγίδες από λόγιους ανθρώπους, ενώ ο συγκεκριμένος πιθανόν να εισήχθη από τη Συρία. Ένα άλλο σημαντικό εύρημα είναι ένα ειδώλιο από λευκό και μελανό λίθο, που παριστά γυναικεία θεότητα. Το ειδώλιο αυτό πιθανόν να είχε εισαχθεί ακόμη και από τη Μεσοποταμία, δηλαδή την περιοχή του σημερινού Ιράκ.


Η ανακάλυψη του κτιρίου, σύμφωνα με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, έγινε με βάση τα αποτελέσματα της εφαρμογής της μεθόδου γεωραντάρ (ground penetrating radar).


Το γεωραντάρ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ακτινογραφία» του υπεδάφους και η μέθοδος αυτή έχει αποδείξει ότι, στην περίπτωση της θέσης Χαλά Σουλτάν Τεκκέ, τα κύματα του ραντάρ μπορούν να διεισδύσουν πέραν των 2 μέτρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Τα αποτελέσματα της μεθόδου αυτής ήταν ιδιαίτερα λεπτομερή, αφού όχι μόνο αποκάλυψαν το περίγραμμα του κτιρίου, αλλά εμφάνισαν και λεπτομέρειες όπως δωμάτια και εισόδους.

Το κτίριο, διαστάσεων περίπου 30 μ. Χ 20 μ., περιλαμβάνει χώρους κατοίκησης και εργαστήρια. Σφοντύλια και βαρίδια που βρέθηκαν στα εργαστήρια δείχνουν ότι στον χώρο διεξάγονταν υφαντουργικές δραστηριότητες, ενώ τα κοχύλια της θάλασσας που ανασκάφηκαν στους χώρους αυτούς δείχνουν ότι τα υφάσματα βάφονταν μωβ.


Στους χώρους κατοίκησης βρέθηκε ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία υψηλής ποιότητας κεραμικής εισηγμένης κυρίως από τον μυκηναϊκό κόσμο (Ελλάδα και ελληνικό αρχιπέλαγος). Τα αγγεία περιλαμβάνουν πρόχους, κύπελλα, κρατήρες και άωτα αγγεία. Η ντόπιας παραγωγής κεραμική περιλαμβάνει την κεραμική σε δακτυλιόσχημη βάση, η οποία πιστεύεται ότι μιμείται μεταλλικά πρότυπα και είναι ψημένη σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Πρόχοι και προχοΐσκες αυτού του τύπου φαίνεται ότι περιείχαν όπιο, παρόλο που χρησιμοποιούντο για τη μεταφορά και διάφορων άλλων υγρών.

Η κεραμική περιλαμβάνει επίσης και λευκόχριστη κεραμική τοπικής παραγωγής, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλές είδος σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Τα κύπελλα και οι πρόχοι λευκόχριστης κεραμικής είναι ιδιαίτερα λαμπερά και διακοσμούνταν με περίπλοκα μοτίβα ερυθρού, μελανού και καφέ χρώματος. Τα αγγεία αυτά εξάγονταν στη Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Ανατολία, ενώ κάποια έχουν βρεθεί και στην Ιταλία.


Επίσης, βρέθηκαν και αντικείμενα από λιωμένο μόλυβδο και σκουριά χαλκού, στοιχεία που φανερώνουν την παραγωγή μεταλλικών αντικειμένων στον χώρο. Τα χάλκινα και τα μολύβδινα αντικείμενα, που αποκαλύφθηκαν περιλαμβάνουν χάντρες, βαρίδια και εργαλεία.


Οι ανασκαφές, όπως εκτιμά το Τμήμα Αρχαιοτήτων, φανερώνουν ότι η αρχαία αυτή πόλη θα είχε τουλάχιστον τρεις φάσεις κατοίκησης, από περίπου το 1450 π.Χ. έως περίπου το 1200 π.Χ., Φαίνεται, ωστόσο, ότι τα θεμέλια της πόλης αυτής προχωρούν ακόμη πιο πίσω στον χρόνο αν ληφθεί υπόψη η κεραμική, που βρέθηκε στον χώρο.





(του ανταποκριτή  Α. Βικέτου)© ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ.

Read more »

Ναός του Απόλλωνα- Πορτάρα

Η Πορτάρα βρίσκεται πολύ κοντά στη Χώρα, στο μικρό νησάκι Παλάτια που ενώνεται με την ξηρά με μία στενή και χαμηλή λωρίδα γης. Στην πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι η πύλη ενός ναού που οδηγούσε από τον πρόδομο στο σηκό. Ο ναός χρονολογείται από τον 6ο π.Χ. αιώνα και άρχισε να τον κτίζει ο τύραννος Λύγδαμις στην προσπάθειά του να παρουσιάσει ένα ναό ισοδύναμο, αν όχι καλύτερο και μεγαλύτερο, από τον ναό του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα που έκτιζε ο τύραννος Πεισίστρατος και το ναό της Ήρας στη Σάμο του τύραννου Πολυκράτη. Μετά όμως από την πτώση της τυραννίας στη Νάξο ο ναός παρέμεινε ημιτελής.

Ο αρχαϊκός αυτός ναός ήταν ιωνικού ρυθμού, είχε μήκος περίπου 59 μέτρα και πλάτος περίπου 28. Είχε είσοδο από τα δυτικά, γεγονός ασυνήθιστο σε τέτοιου είδους ναούς εκείνη την εποχή. Παλαιότερα, κατά τους Γεωμετρικούς χρόνους υπήρχε στην θέση αυτή ένα υπαίθριο ιερό, δηλαδή ένα απλό τέμενος με ένα βωμό. Σήμερα διακρίνονται μόνο τα θεμέλια του μεγαλοπρεπούς ναού, η βάση του βωμού και η τεραστίων διαστάσεων πύλη του, αυτή που οι σύγχρονοι Ναξιώτες ονομάζουν Πορτάρα, λόγω του τεράστιου μεγέθους της, δεδομένου ότι έχει ύψος σχεδόν 6 μέτρα και πλάτος περισσότερο από 3,5. Η κατασκευή της πύλης έγινε από τέσσερα μεγάλα κομμάτια ντόπιου μαρμάρου που το καθένα τους ζυγίζει πολλούς τόννους. Το μέγεθος και το βάρος του μαρμάρου έσωσε την πύλη από τους Βενετσιάνους που δεν την χρησιμοποίησαν, όπως τον υπόλοιπο ναό στην κατασκευή του Κάστρου της Χώρας.
Μπροστά από τον ναό, πριν την πύλη υπήρχαν πιθανόν 4, ή 5 σκαλοπάτια υπερυψωμένα πάνω από το επίπεδο του δαπέδου του ναού, γεγονός που οι μελετητές του τόπου το σχετίζουν με κάποια πιθανή ιεροτελεστία της λατρείας του Δήλιου Απόλλωνα. Όταν Μιλήσιοι και Ερυθραίοι επέδραμαν κατά της Νάξου με σκοπό την κατάκτησή της, χρησιμοποίησαν το νησάκι Παλάτια ως φρούριο.

Κατά τον 5ο, ή 6ο μ.Χ. αιώνα ο αρχαίος ναός μετατράπηκε σε χριστιανικό, τύπου βασιλικής, που η χρήση του κράτησε μέχρι την εποχή της Ενετοκρατίας, οπότε καταστράφηκε ολοσχερώς όταν τα μάρμαρά του χρησιμοποιήθηκαν από τους Ενετούς για την κατασκευή άλλων κτισμάτων, κυρίως του Κάστρου της Χώρας. Όσο λειτουργούσε η βασιλική αναπτύχθηκε τριγύρω ένας οικισμός, αρκετά αξιόλογος για την εποχή, που επιβίωσε μέχρι την εποχή της καταστροφής του ναού. Επειδή η στάθμη των υδάτων της θάλασσας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχει υψωθεί τα αρχαία παράλια έχουν καλυφθεί από νερά. Έτσι σήμερα ξέρουμε ότι τα Παλάτια στην αρχαιότητα ήταν ένας χαμηλός λόφος απέναντι από το Κάστρο και ενδιάμεσα υπήρχε μια πεδινή έκταση.

Η θέση αυτή, δηλαδή το νησάκι Παλάτια συνδέεται και με τον μυθικό ήρωα Θησέα, ο οποίος σύμφωνα με την μυθολογική παράδοση του τόπου, εγκατέλειψε εδώ την Αριάδνη που την είχε «αρπάξει» φεύγοντας από την Κρήτη μετά τον φόνο του Μινώταυρου. Ακόμη, σύμφωνα με την Μυθολογία, εδώ την είδε ο θεός Διόνυσος, την ερωτεύτηκε και την απήγαγε με την βοήθεια των συνοδών του για να την κάνει γυναίκα του. Το θέμα της απαγωγής της Αριαδνης ενέπνευσε πάρα πολλούς καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο, τόσο ζωγράφους, γλύπτες και μουσικούς, όσο και συγγραφείς, ή ποιητές και δημιούργησαν έργα που βοήθησαν στο να γίνει η Νάξος γνωστή σε όλο τον κόσμο. Τέλος, στο νησάκι αυτό γιορτάστηκαν και τα πρώτα «Διονύσια».

Read more »