H Εμπάθεια (μέσα από ένα έργο του Ομήρου)

Γράφει ο Σωτήρης Γλυκοφρύδης

Ο Όμηρος μέσα από δυο έργα, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, κάνει  ένα σχολειό ζωής. Στην Ιλιάδα καταλήγει ότι τις πόλεις τις παίρνουν με σύμβολα οι πονηροί, βασισμένοι στο άλογο του ενστίκτου. Στην Οδύσσεια εξετάζει το ταξίδι του πρωταγωνιστή της ζωής, ταξιδευτή ανθρώπου.

Ένας σταθμός του ταξιδιού, του πρωταγωνιστή Οδυσσέα, ο οποίος έχει ξεκινήσει σαν δευτεραγωνιστής στην Ιλιάδα, είναι και η συνάντησή του με τον Κύκλωπα, ο χώρος του οποίου μπορεί να λεχθεί και «προ-πλατωνική σπηλιά». Εκεί, το ανθρωπόμορφο κτήνος που έβλεπε τη ζωή με το ένα μάτι, μη στερεοσκοπικά, και έτρωγε ζωντανούς ανθρώπους, συμβολίζει, κατ εμέ, το Δόγμα και την Εμπάθεια. Η ιστορία είναι λίγο - πολύ γνωστή, και αναφέρω «λίγο – πολύ» όσον αφορά τις επεκτάσεις της. Το τυπικό πλαίσιο είναι σαφώς γνωστό. Όταν ο Πολύφημος αρχίζει και τρώει τους συντρόφους του Οδυσσέα, εκείνος τον μεθάει και όταν κοιμάται του σβουρίζει στο ανεγκέφαλο μάτι ένα παλούκι, το οποίο έχει πελεκήσει τα βράδια καθώς το κτήνος του έχει πει πως λόγω της προσφοράς του κρασιού θα τον φάει τελευταίο. Το κτήνος φυσικά δεν σκοτώνεται, γιατί δύσκολα σκοτώνονται οι ανεγκέφαλοι.

Στην ιστορία αυτή ο Όμηρος επισημαίνει μια λεπτομέρεια, πως το παλούκι έχει καυτηριαστεί και μπήγεται τραβώντας του λουριά, σβουριχτό, σαν τρυπάνι, μπαίνοντας στο μάτι το οποίο βγάζει καπνούς, προφανώς για να καταστραφεί εντελώς ο οφθαλμός και να απολινωθεί η πληγή ώστε να μη ξαναδημιουργηθεί το μάτι. Η συνέχεια της ιστορίας είναι επίσης γνωστή, αλλά επιτρέψτε μου μια λεπτομέρεια που δεν δόθηκε από το σχολείο μας τόσο η πρέπουσα σημασία. Αυτή είναι ότι, ο Οδυσσέας, έχοντας ξεκάνει το δογματικό κτήνος της Εμπάθειας, τότε και μόνο τότε αποκτά όνομα και καταγωγή.  

Ο ποιητής σε αυτό το σημείο, φτάνοντας στο τέλος της ιστορίας, δίνει ένα μήνυμα. Ότι επώνυμος γίνεται κάποιος όταν ξεκάνει την δογματικό τέρας της Εμπάθειας, είτε αυτό ζει με τους ομοίους του κολλημένο στο τυρόγαλα, είτε βρίσκεται ακόμα και μέσα στον εαυτό του. Ο Όμηρος είναι Σχόλαρχος, Ουλιάδης και Στοχαστικός. Φτιάχνει μια ιστορία και τις δίνει επεκτάσεις, γενόμενη παξιμάδι και μάνα εξ ουρανού. Και για να μην πει κανείς πως τα πράγματα δεν είναι έτσι και ότι η Ιλιάδα με την Οδύσσεια δεν έχουν τις ανάλογες διδακτικές και φιλοσοφημένες προεκτάσεις, ας μου απαντήσει γιατί βάζει σαν τελευταίο σταθμό του αλανιάρη της ζωής Οδυσσειακού ανδρός, τη συνάντησή του με την πιτσιρίκα, την Ναυσικά, που ο πατέρας της τον στέλνει με βιάση σπίτι του και έτσι αποφεύγεται μια διπλή τραγωδία. Να γίνει ο Οδυσσέας πλήρως ρεζίλι στη Ναυσικά και να βρει κατόπιν τη γυναίκα του να κάθεται στα πόδια κάποιου άλλου, η οποία έχει εξαντλήσει τα όρια του πλεξίματος και του αποπλεξίματος του υφαδιού της υπομονής για να τον περιμένει. Δεν θα υπήρχε Οδυσσέας (και Ιθάκη) αν δεν υπήρχε μια Πηνελόπη ηρωίδα.

Μια κάποια στιγμή πρέπει να μιλήσουμε για τη συνάντηση του Οδυσσέα με την Κίρκη, τη μάγισσα φιλήδονη γυναίκα η οποία μπορεί να λεχθεί «Ηδονή και Εξουσία». Αλλά πώς να αναφερθώ εγώ σε αυτό, όταν υπάρχει η πρωτότυπη  εκδοχή στο βιβλίο «Γκέμα» του Δ. Λιαντίνη. Διαβάστε και Λιαντίνη, δεν βλάπτει.