Ηράκλειτος και δημοκρατία

Γράφει η Μυρτάλη Ολυμπιάδα

Ένα λαμπρό πνεύμα του Αρχαίου Ελληνισμού υπήρξε ο σκοτεινός φιλόσοφος της Εφέσου, ο Ηράκλειτος, ο οποίος επίσης ήταν βαθύτατα αντιδημοκράτης και επεισόδια πολλά έχουν διασωθεί για την απαξία που ένοιωθε για το πολίτευμα αυτό, το οποίο είχε επικτατήσει και στην πατρίδα του.

  Μάλιστα ο Διογένης Λαέρτιος στους βίους των φιλοσόφων αναφέρει ότι όταν του ζήτησαν να νομοθετήσει για τους Εφεσίους, αδιαφόρησε πλήρως γιατί "πονηρό πολίτευμα" είχε επικρατήσει στην πόλη. Απομονόθηκε, λοιπόν, στο ιερό της Αρτέμιδος και έπαιζε με τα παιδιά "αστραγάλους". Κάποτε μεζεύτηκαν γύρω του οι Εφέσιοι και τον κοίταζαν που έπαιζε με τα παιδιά και αυτός τους είπε: "Γιατί νοιώθετε απορία άθλιοι; Δεν είναι προτιμότερο να κάνω αυτό από το να πολιτεύομαι μαζί σας;" .- Πολλά χρόνια πριν ο Πλάτων γράψει την "Πολιτεια" του το Πνεύμα του Ηρακλείτου είχε δώσει το έναυσμα. Αυτό προκύπτει από απόσπασμα 35 του έργου του Ηρακλείτου που λέει ότι είναι απαραίτητο και αναγκάιο οι κριτές των πολλών να είναι οι φιλόσοφοι. Αναφερόμενος, εξ άλλου στην γνώμη των πολλών, λέει στο απόσπασμα 104 τα εξαιρετικά αντιδημοκρατικά:

  "Ποιό είναι το μυαλό και η κρίση τους; Πιστεύουν σε λαϊκούς αοιδούς και έχουν για δάσκαλο τους τον όχλο γιατί δεν ξέρουν ότι οι πολλοί είναι κακοί και λίγοι είναι οι καλοί".

   Ένας άνθρωπος, τον οποίο ιδιαίτερα εκτιμούσε ο Ηράκλειτος ήταν ο Ερμόδωρος. Ο Ερμόδωρος, σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Πλίνιο, ήταν αυτός που συνέταξε την Ρωμαϊκή Δωδεκάδελτο, που αποτελεί την βάση του Ρωμαϊκου Δικαίου. Αυτόν τον άξιο άνθρωπο, οι Εφέσιοι τον εξόρισαν, όχι γιατί έκανε κατί κακό, αλλά γιατί ήταν ο καλύτερος από όλους. Ομιλούμε για την περίφημη διαδικασία τουοστρακισμού, που είχε επιβληθεί στην Αθήνα από τον Κλεισθένη το 509π.χ. Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο έπρεπε να εξορίζεται για δέκα χρόνια όποιος δημόσιος άντρας εθεωρείτο ότι είχε αποκτήσει μεγάλη επιρροή. Με αυτήν λοιπόν την λογική είχε εξοριστεί και ο Ερμόδωρος από την Έφεσο. Με αφορμή, λοιπόν, αυτό το γεγονός, ο Ηράκλειτος όταν για μια ακόμη φορά οι συμπολίτες του του ζήτησαν να νομοθετήσει τους απήντησε ως εξής:

  "Αξιον Εφεσίοις ηβηδόν απάγξασθαι πάσι και τοις ανήβοις την πόλιν καταλιπείν, οίτινες Ερμόδωρον άνδρα εωυτών ονήιστος έστω, ει δε μη, άλλη τε μετ' άλλων".

   "Όλοι οι ενήλικες Εφέσιοι θα πρέπει να πάνε να κρεμαστούν και να αφήσουν την πόλη στα αμούστακα παιδιά, αφού τον πιο άξιο άνδρα ανάμεσά τους, τον Ερμόδωρο, τον εξόρισαν λέγοντας: "Κανένας από εμάς να μην είναι πιο άξιος, κι αν υπάρχει τέτοιος, ας ζει αλλού και με άλλους".

  - Αυτή ήταν η αντίληψη για την δημοκρατία του μεγάλου σοφού της Αρχαίας Ελλάδος, του Ηρακλείτου, του πλέον λαμπρού ίσως πνεύματος της ενδόξου εκείνης αποχής.