Ηλιούγεννα, Το αρχαίο Ελληνικό έθιμο των Χριστουγέννων

Στη θέση των «Χριστουγέννων», οι πρόγονοί μας εώρταζαν το λεγόμενο «Τριέσπερον»,μία εορτή η οποία γενικεύεται από τους ελληνιστικούς χρόνους κι εντεύθεν, προς τιμήν των πυρφόρων και ηλιακών θεοτήτων Ηρακλέους(ο οποίος κατά τον Κορνούτο ορίζεται ως «ο εν τοίς όλοις Λόγος καθ'όν η Φύσις ισχυρά και κραταιά εστί και απεριγένητος ούσα, μεταδοτικός ισχύος και τοίς κατά μέρος και αλκής υπάρχων») και Ηλίου.Το «Τριέσπερον» ξεκινούσε με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο(τη νύκτα της 21ης προς την 22α του Δεκεμβρίου,τη μεγαλύτερη δηλαδή νύκτα του έτους) και κορυφωνόταν με την αναγέννηση του φωτοδότη Ηλίου(τη νύκτα της 24ης προς 25η,όταν η ημέρα έχει ήδη μείνει «στάσιμη» επί 3 ημέρες μετά το Ηλιοστάσιο και αρχίζει πλέον να μεγαλώνει).


Αργότερα, με την επιβολή της κρατικής ηλιολατρίας από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αυρηλιανό, το ελληνικό «Τριέσπερον» επισκιάσθηκε (κατά μίμηση της παρσικής λατρείας του Θεού Μίθρα που εώρταζε και αυτή την γέννηση του Θεού στις 25 Δεκεμβρίου) από την «επίσημη» ρωμαϊκή εορτή του «Ανίκητου Ήλιου» («Sol Invictus»).Η «Ημέρα της Γεννήσεως του Ανίκητου Ηλίου» («Dies Natalis Solis Invicti»), η στιγμή δηλαδή που ο ακατάβλητος Ήλιος, έχοντας θριαμβεύσει επάνω στο σκοτάδι της «bruma» (βλέπε κατωτέρω),αρχίζει να ανέρχεται δυναμικά και υπερήφανα στον ουράνιο θόλο, είχε, φυσικά, ως προεόρτιο τη νύκτα του Χειμερινού Ηλιοστασίου,όταν ετιμάτο σιωπηρώς η Θεά του Κάτω Κόσμου Αντζερόνα (Angerona, Dea Tacita), προστάτις των νεκρών και προσωποποίηση της Θελήσεως, της Εσωτερικής Φωνής, της Ενοράσεως και της Σιωπής, στα λεγόμενα «Ντιβάλια» ή «Αντζερονάλια» («Divalia» ή «Angeronalia»,βλ. Claudio Rutilio, «Η Θεολογία των Ρωμαίων»). Τα «Divalia» έκλειναν τις λεγόμενες «σύντομες ημέρες»(«brevissimi dies»,«bruma»)που σηματοδοτούσαν την ολοκλήρωση της ηλιακής διαδρομής μέσα στον ενιαυτό.

Ο Sol «Invictus» συνέχισε να λατρεύεται ως Ανώτατος Θεός και καθοδηγητής της οργανωμένης κοινωνίας και των Ρωμαίων αυτοκρατόρων μέχρι την εποχή του Κωνσταντίνου, ο οποίος άρχισε την βασιλεία του ως τυπικός ηλιολάτρης. Υπάρχουν νομίσματα ως το 324 μ.χ. που εμφανίζουν τον Κωνσταντίνο να δοξάζει τον Sol ως «Πηγή της Αυτοκρατορικής Δυνάμεως»,μόνον δε κατά τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του οι αναφορές στον Sol και τις άλλες εθνικές θεότητες εξαφανίσθησαν από τα νομίσματα.Η εορτή πάντως του «Sol Invictus» επικαλύφθηκε με τη σειρά της αμέσως μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού (4ος αιώνας, με απόφαση του Πάπα Ιουλίου) από τα γνωστά μας «Χριστούγεννα» (που έως τότε υπολογίζονταν στις 6 Ιανουαρίου -ημερομηνία που στην Ανατολή παρέμεινε μέχρι τουλάχιστον τη βασιλεία του αυτοκράτορα Γιουτπράβδα, ελληνιστί Ιουστινιανού-,ή στις 19 Απριλίου,ή στις 20 Μαϊου κατ'άλλους,ενώ στο «Pascha Compustus» του 243 μ.χ. η «γέννηση» του Τζεσουά ορίζεται στις 28 Μαρτίου).Η μετέπειτα χυδαία ιδιοποίηση του ελληνικού «Τριεσπέρου» δεν εμπόδισε φυσικά τους πιο σκληροπυρηνικούς απολογητές της νέας Θρησκείας να περιγελούν τους Εθνικούς, κατά την προσφιλή τους πρακτική,ακόμη και κατά τον 3ο αιώνα μ.χ. (!!), ως τάχα... ανόητους που εώρταζαν γεννέθλια Θεών (Αρνόβιος, περίπου 296 μ.χ.).


Τα Κάλαντα του Τριέσπερου,ευθέως από τους Αρχαίους Χρόνους,ακόμα τραγουδιούνται στην Κύπρο σε ορισμένα ορεινά χωριά.
Τα παραθέτω σε καθομιλουμένη ελληνική με την αγάπη μου και τις ευχές μου.....


Καλήν εσπέραν άρχοντες,
αν είναι ορισμός σας
Ηλιου τη θεία γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας.
Απόλλων άρχοντα θεέ,
έλα ξανά κοντά μας συ φωτοδότη Βασιλιά,
φώτισε την καρδιά μας.
Λιώσε τα χιόνια στα βουνά
ζεστανε τα πλατάνια
φέρε μας γέλια και χαρά,
ειρήνη και ζωντάνια.
Στο σπίτι αυτό που μπήκαμε
οι εστίες να μη σβήσουν
κι όλοι οι νοικοκυραίοι
του χίλια χρόνια να ζήσουν...



Χαρούμενο Τριέσπερο σε ΟΛΕΣ -OΛΟΥΣ και χρόνια μας πολλά και του Χρόνου με υγεία και χαρά!