ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Μέγας φιλόσοφος της αρχαιότητος. Ο πρώτος που επινόησε την ατομική θεωρία, ή την δέχτηκε από το δάσκαλό του Λεύκιππο, για να τη διαμορφώσει και να την επεκτείνει σε όλα τα φυσικά φαινόμενα, θεμελιώνοντας τη θεωρία επιστημονικά, και ανοίγοντας τις πύλες στις Φυσικές επιστήμες. Γεννήθηκε στα Άβδηρα από πλουσιότατο πατέρα. Το μερίδιο της πατρικής περιουσίας (100 τάλαντα, ποσό τεράστιο), το δαπάνησε σε μακρά ταξίδια, για να ικανοποιήσει την επιστημονική του περιέργεια. Επεσκέφθη, ανάμεσα στις άλλες χώρες, την Αίγυπτο, τη Βαβυλωνία, την Αραβία, την Αιθιοπία. Έμεινε αρκετό χρονικό διάστημα στην Αθήνα, όπου μάλιστα άκουσε το Σωκράτη να συζητά, δίχως όμως να έλθει σε γνωριμία με αυτόν. Δεν ήταν καθόλου φιλόδοξος και προτιμούσε το «λάθε βιώσας». Λέγει ο ίδιο. «Ήλθον γαρ, φησίν, εις Αθήνας και ου τις με έγνωκεν». Επέστρεψε στα Άβδηρα, όπου έζησε βίο ερημίτη, συγγράφοντας, ερευνώντας και διδάσκοντας. Ήταν τόσο δυνατός ο έρωτάς του στην επιστημονική έρευνα, ώστε έλεγε ότι προτιμούσε να βρει μια «αιτιολογία» (δηλαδή την επιστημονική εξήγηση ενός φαινομένου), παρά να του δινόταν ο θρόνος του βασιλείου της Περσίας.

Τα συγγράμματά του τα έγραψε στην ιωνική διάλεκτο, και περιλαμβάνουν όλους τους κλάδους της ανθρώπινης γνώσης: μαθηματικά, φυσική, ιατρική, γεωπονία, ηθική, ποίηση, μουσική, ζωγραφική, γραμματική, αισθητική, φωνητική και πολεμική τέχνη. Ο Δημόκριτος υπεστήριξε ότι το «ον» (το σύμπαν), είναι μεν αιώνιο, αναλλοίωτο και άφθαρτο, ωστόσο δεν είναι «απλούν» όπως πίστευαν οι Ελεάτες φιλόσοφοι, αλλά «πολλαπλούν». Αφού, κατά τον Δημόκριτο, το ον είναι πολλαπλούν, σύγκειται δηλαδή από απειροελάχιστα τεμάχια ύλης (τα άτομα) που είναι αιώνια, άφθαρτα, αναλλοίωτα και αδιάσπαστα, πρέπει αναγκαστικά αυτά να έλθουν σε σχέση προς άλληλα, για να γεννηθεί εκείνο που ονομάζουμε κίνηση.

Τα άπειρα σε αριθμό και σε σχήμα άτομα στροβιλίζονται στο άπειρο, όπως η σκόνη στον αέρα και, καθώς συνωθούνται, σχηματίζουν απείρους κόσμους, (τον «Μέγα Διάκοσμο»), σ' ένα από τους οποίους ανήκει και η Γη. Τα πάντα γίνονται κατά μηχανική αναγκαιότητα. Ο Δημόκριτος δίνει σαφή εξήγηση της γεννήσεως των αστερισμών και υποστηρίζει, ακόμα, πως και η ψυχή αποτελείται από λεία, λεπτά και στρογγυλά άτομα, που το σώμα τα εισπνέει από τον αέρα, δίνοντας έτσι και στον ψυχικό βίο καθαρά υλιστική και μηχανική λειτουργία. Από τα «Ηθικά» του περισώθηκαν 230 αποσπάσματα, τα περισσότερα αποφθέγματα. Μόλις μετά δύο χιλιετηρίδες, ο Βάκων και ο Γκασσαντί, ανέσυραν το γίγαντα Δημόκριτο στην επιφάνεια, και μόνο κατά τον ΙΘ' αιώνα, κατανοήθηκε η υψίστη σημασία της φιλοσοφίας του, η οποία οδήγησε στην ερμηνεία των νόμων του ήχου, του φωτός, της θερμότητας, καθώς και στις χημικές και φυσικές μεταβολές (διάσπαση ατόμου) σε ευρύτατη έκταση. Επί Σωκράτους, η αναζήτηση των φυσικών νόμων για την ερμηνεία και την κατανόηση του όντος, έληξε, για να αναπτυχθεί η φιλοσοφία «της χρήσιμης αρετής» και η πολιτική φιλοσοφία, όπως ο ίδιος ο Δημόκριτος έλεγε.

Ο βίος του σοφού Αβδηρίτη περιβάλλεται από την αχλή του θρύλου και του μυστηρίου, πολλά δε θαυμάσια αναφέρονται, γύρω από τα τελευταία ιδίως χρόνια της ζωής του, από διαφόρους συγγραφείς, όπως η συνάντησή του με τον Ιπποκράτη και ο διάλογος που έλαβε χώρα μεταξύ τους. Όμως, τη γνησιότητα όλων αυτών των βιογραφικών στοιχείων, την αμφισβητεί η κριτική. Πάντως, ένα από τα γνωρίσματα του Δημόκριτου που δεν αμφισβητείται, είναι ότι γελούσε πολύ, και κάθε στιγμή, βλέποντας πόσο μηδαμινά και αστεία ήταν όλα τα σοβαρά και σπουδαία των ανθρώπων, μπροστά στο μεγαλείο του Κόσμου. Γι' αυτό και ονομάσθηκε «Γελασίνος». Και, ακόμα, ότι οι Αβδηρίτες τον λάτρεψαν σαν θεό και, ύστερα από το θάνατό του, του έστησαν χάλκινο ανδριάντα. Πέθανε σε βαθύτατο γήρας.