Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς

"...[...].. Στις 25 Μαϊου ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον Κωνσταντίνο με την ακόλουθη πρόταση: να του παραδώσει την Πόλη και σε αντάλλαγμα να μεταβεί στην Πελοπόννησο, όπου θα έχει περισσότερα εδάφη, για να ζήσει σαν ανεξάρτητος ηγεμόνας. Η απάντηση του Κωνσταντίνου, όπως την παραθέτει ο Δούκας, είναι όντως Λεωνίδειος: "Την δε πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστιν ούτε άλλου των κατοικούντων. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως (με τη θέλησή μας) αποθανούμεν εν ταύτη και ου φεισόμεθα της ζωής ημών."

Βέβαια, σε σύσκεψη του Κωνσταντίνου με τους επιτελείς του είχε συζητηθεί το σχέδιο φυγής του αυτοκράτορα στη Δύση για να οργανώσει εκεί σταυροφορία για την σωτηρία της Ανατολής. Ο Κωνσταντίνος όμως δεν εννοεί να εξευτελιστεί, όπως ο πατέρας του και ο αδελφός του. Έχει κατανοήσει αυτό που θα γράψει ο Σολωμός:

"Δεν είν' εύκολες οι θύρες

όταν η χρεία (ανάγκη) τες κουρταλεί (χτυπά)"

Ο Μωάμεθ, μη βλέποντας άλλη λύση, αρχίζει την ετοιμασία για την τελική έφοδο. Το στρατόπεδό του είναι σε συνεχή πυρετό. Στις 28 Μαϊου τα πάντα είναι έτοιμα. Ο σουλτάνος υπόσχεται στους στρατιώτες τριήμερη λεηλασία, αν καταλάβουν την Πόλη. Αυτοί πέφτουν για ύπνο νωρίς, για να είναι έτοιμοι για την επίθεση που θ'αρχίσει πριν την αυγή. Την ίδια ημέρα ο Κωνσταντίνος λειτουργήθηκε στην Αγία Σοφία, κοινώνησε των αχράντων μυστηρίων κι εξεφώνησε μνημειώδη λόγο προς τους πιστούς συμμαχητές του:

Στις 3 μετά τα μεσάνυχτα της Τρίτης, 29 Μαϊου 1453, εκδηλώθηκε η επίθεση των Τούρκων και από τη θάλασσα (τα θαλάσσια τείχη ήσαν πιο ευπρόσβλητα) και από την ξηρά. Αλλά τα αποτελέσματα στην αρχή ήσαν αρνητικά. Το ξημέρωμα βρήκε τους υπερασπιστές να είναι νικητές. Είχαν αναχαιτήσει τρεις επιθέσεις. Κάποια στιγμή ο Κωνσταντίνος περιχαρής κραύγασε: " Η νίκη ελπίζω εις τον Θεόν του είναι ημετέρα". Αλλά δυο ατυχή περιστατικά ανέτρεψαν την κατάσταση. Ανάμεσα στις 8 και 9 το πρωί, όταν η μάχη άκριτη έβραζε, ο Ιουστινιάνης, που ήταν ο στύλος της άμυνας, τραυματίστηκε από βέλος σοβαρά και αποχώρησε. Οι σύντροφοί του τον μετέφεραν κρυφά σ'ένα πλοίο, αλλά καθ'οδόν προς τη Χίο εξέπνευσε. Η αποχώρησή του προκάλεσε μούδιασμα στους υπερασπιστές που μάχονταν στην Πύλη του Ρωμανού. Ο σουλτάνος που παρακολουθούσε από κοντά την εξέλιξη της μάχης, κατάλαβε την κάμψη και άρχισε κι αυτός, κατά τη μαρτυρία του Κριτόβουλου, να κραυγάζει: "Έχομεν, ο φίλοι, την Πόλην, έχομεν...(...).. ολίγον πόνον έτι και η πόλις εάλω". Το δεύτερο ατυχές συμβάν ήταν η παραβίαση της Κερκόπορτας, μιας βοηθητικής θυρίδας, από τις λεγόμενες κρυφές, που είτε από άγνοια, είτε από αμέλεια, είτε από προδοσία (ο λαός αυτό πίστευε και πιστεύει) βρέθηκε ανοιχτή και από αυτήν εισέδυσαν αρχικά 50 γενίτσαροι που άνοιξαν μια μεγαλύτερη πύλη από την οποία χύμηξε ορμητικά ο τουρκικός στρατός. Γίνεται μάχη φοβερή σώμα με σώμα. Όλοι οι μαχόμενοι γύρω απ'τον Κωνσταντίνο πέφτουν νεκροί κι ο αυτοκράτορας μένει μόνος του. Ορμά κι αυτός κραυγάζοντας: "Η πόλις αλίσκεται και εγώ ζω έτι; Ουκ έστι τις των Χριστιανών λαβείν την κεφαλήν εμού;" Ο Πασπάτης γράφει για το ηρωικό τέλος του: "Τότε Τούρκος έπληξε τον βασιλέα κατά πρόσωπον, κι άλλος όπισθεν έδωσεν ετέραν πληγήν. Κατέπεσεν ο βασιλεύς εκ του ίππου και εξέπνευσεν επί των αυτόθι πτωμάτων φίλων και εχθρών...[...]"

(* Συγκινητική ήταν η σκηνή, όταν ο Κωνσταντίνος μετά την Αγία Σοφία πήγε στο παλάτι και κάλεσε όλο το προσωπικό και του ζήτησε συγχώρεση για ότι κακό είχε κάνει. "Ει και από ξύλου άνθρωπος ή εκ πέτρας ην ουκ ηδύνατο μη θρηνήσαι", γράφει ο Σφραντζής.)"

(απόσπασμα του Σαράντου Ι. Καργάκου, "Μαθήματα Νεώτερης Ιστορίας")

Τη λαϊκή παράδοση για το Μαρμαρωμένο Βασιλιά, καταγράφει ο λαογράφος μας Νικόλαος Γ.Πολίτης στο δίτομο έργο του "Παραδόσεις":

Read more »

Το "υγρό πυρ" των Βυζαντινών

Το υγρό πυρ ήταν ένα από τα ισχυρά όπλα των Βυζαντινών και ταυτόχρονα ένα από τα κρατικά μυστικά της αυτοκρατορίας. Λίγοι γνώριζαν από ποιά υλικά κατασκευαζόταν και το μυστικό φυλασσόταν με κάθε τρόπο ώστε να μην πέσει στα χέρια των εχθρών της αυτοκρατορίας και να παραμείνει στο βυζαντινό οπλοστάσιο.

Για πρώτη φορά αναφέρεται η χρήση του “υγρού πυρ” κατά τον
7ο μ.Χ αιώνα εναντίον του αραβικού στόλου που πολιορκούσε την
Κωνσταντινούπολη περί το 673. Μέχρι και την πτώση της πόλης (1453) βοήθησε αποτελεσματικά στην άμυνα της από εχθρικούς στόλους λόγω των τεράστιων ζημιών που προκαλούσε στα ξύλινα πλοία της εποχής αλλά και στον τρόμο που έσπερνε στα μάτια των εχθρικών στρατευμάτων.

Εφευρέτης φέρεται να είναι κάποιος αρχιτέκτονας Καλλίνικος από την Ηλιούπολη της Συρία αλλά λόγω της μεγάλης μυστικότητας και αποτελεσματικότητας του ενεδήθει από τον απλό λαό με το πέπλο του μύθου και λεγόταν ότι την συνταγή για την κατασκευή του την έδωσε ένας άγγελος στον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Τα υλικά που αποτελούσαν αυτή την εξαιρετικά καυστική ύλη ακόμη και στις μέρες μας παραμένουν σχετικά άγνωστα. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία όμως μπορούμε να πούμε πως το βασικό συστατικό του ήταν η νάφθα αναμεμειγμένη με κάποια άλλα στοιχεία όπως το πετρέλαιο, το λάδι, το θειάφι, το νίτρο, και η πίσσα. Σίγουρα όμως υπάρχουν και κάποια άλλα συστατικά που έμειναν μυστικά και μάλλον δεν θα ανακαλύψουμε ποτέ.

Για να καταλάβει κανείς το πόσο μυστική ήταν η διαδικασία παραγωγής του θα αναφέρω ότι απαγορευόταν να κατασκευαστεί οπουδήποτε και από οποιονδήποτε το υγρό πυρ και η κατασκευή του γινόταν μόνο σε επιλεγμένα σημεία κοντά στην Κωνσταντινούπολη, με βασικό αυτό στην περιοχή της Συληβρίας, και πάντα η διαδικασία παραγωγής του ήταν ανατεθειμένη σε αυτοκρατορικούς αξιωματούχους οι οποίοι έδιναν αναφορά απευθείας στον Αυτοκράτορα, χωρίς κάποια επέμβαση άλλων αξιωματούχων, και κρατούσαν επτασφράγιστο μυστικό τον τρόπο και τα υλικά της παραγωγής του “υγρού πυρ” με κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι όταν τον 10ο αιώνα οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Συληβρία τότε επικράτησε πανικός στην Βασιλεύουσα μήπως και καταφέρουν (οι Βούλγαροι) να ανακαλύψουν τον τρόπο παραγωγής του υγρού πυρ και καταστρέψουν με αυτό τον Βυζαντινό στόλο. Ευτυχώς όμως ο εκεί αξιωματούχος του αυτοκράτορα που ήταν επιφορτισμένος με την φύλαξη του μυστικού, έκανε το καθήκον του, και παρά τα βασανιστήρια που υπέστει, πήρε το μυστικό στον τάφο του.

Τα πλεονεκτήματα που έδινε στον Βυζαντινό στόλο η χρήση του “υγρού πυρ” ήταν τεράστια λόγω των πραγματικά θαυμαστών ιδιοτήτων του. Το καταπληκτικό αυτό “υγρό” αναφλεγόταν αμέσως μόλις ερχόταν σε επαφή με το νερό και έκαιγε τόσο στην επιφάνεια του όσο και λίγο κάτω από αυτή. Φανταστείτε τα πληρώματα των εχθρικών πλοίων να προσπαθούν να σβήσουν με νερό την φωτιά που προκλήθηκε από τον “υγρό πυρ” και αυτή να ανάβει περισσότερο! Πραγματικά καταπληκτικές οι ιδιότητες του λοιπόν.

Υπήρχαν πολλοί τρόποι για να εκτοξεύουν το“υγρού πυρ” ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και τον τρόπο άμυνας ή επίθεσης που επιβαλλόταν. Ο πιό απλός ήταν στο να γεμίζουν με αυτό ειδικά πήλινα δοχεία (έχουν βρεθεί σε ανασκαφές στην Κρήτη) και να εκτοξεύονται με τα χέρια (όπως οι σημερινές χειροβομβίδες) από τον Βυζαντινό στρατό στους εχθρούς, τόσο σε επίθεση όσο και σε άμυνα. Υπήρχαν φυσικά κατασκευασμένες για αυτό το σκοπό και ειδικές μηχανές οι οποίες αναλάμβαναν την εκτόξευση μεγαλύτερης ποσότητας και σε μεγαλύτερη εμβέλεια. Οι μηχανές αυτές τοποθετούνταν στις επάλξεις των τειχών και εκτόξευαν μεγάλες ποσότητες από το υγρό πυρ στους επιτιθέμενους, αλλά συνήθως τοποθετούνταν στα ακρόπρωρα αλλά και την πρύμνη των πολεμικών πλοίων και από μεγάλη απόσταση εκτόξευαν και κατ έκαιγαν τα εχθρικά πλοία. Γνωρίζουμε ότι η μηχανή που τοποθετούνταν στα πλοία είχε σχήμα κεφαλής λιονταριού ή άλλου επιθετικού ζώου όπου από το ανοιχτό στόμα του εκτοξευόταν το φονικό υγρό μέσα από έναν ειδικό σωλήνα – εκτοξευτή.

Η χρήση του τερματίζεται, σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς, κατά τον 10ο αιώνα με την απώθηση του Ρώσικου στόλου από τους Βυζαντινούς αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι χρησιμοποιήθηκε και το 1204 στην προσπάθεια ανάκτησης της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους, αλλά και το 1453 στην προσπάθεια αντίστασης των Βυζαντινών κατά του Τούρκικου στρατού. Το μυστικό πέρασε στους μουσουλμάνους αλλά και τους σταυροφόρους την περίοδο των “ιερών πολέμων” και χρησιμοποιήθηκε εξίσου και από τα δύο στρατόπεδα. Με το πέρας των αιώνων όμως και την ανακάλυψη νέων και φονικότερων όπλων το “υγρό πυρ” λησμονήθηκε από όλους και ξεχάστηκε πλήρως για να περάσει στην σφαίρα της ιστορίας που εν τέλει έγινε θρύλος.

Read more »