Η Χαμένη Ευκαιρία (για την αναβίωση μιας μαραμένης δάφνης)

Γράφει ο Σωτήρης Γλυκοφρύδης

Το νεοελληνικό κράτος από τη στιγμή της ιδρύσεώς του απετέλεσε ένα υβρίδιο μεταξύ του αρχαιοελληνικού ιδεαλισμού, του βυζαντινού πρακτικισμού, και του συμφέροντος της εκκλησίας. Η Ελλάδα δεν συντέθηκε σε κράτος με την έννοια της δημιουργίας μιας ξεκάθαρης ταυτότητας, υπήρξε και υπάρχει ως ένας «αχταρμάς», ένα συνονθύλευμα θέσεων, πράξεων και ιδεών μη ταυτόσημων (κι επικολλούμενων μεταξύ τους), πράγμα που συνέτεινε στην αδυναμία μιας ξεκάθαρης συνείδησης. Το μπέρδεμά μας έφτασε σε σημείο ώστε οι Ιταλοί να μας ονομάζουν Γραίγους, δηλαδή Έλληνες παλιούς, σύμφωνα με την πραγματική ονομασία μας, κι εμείς να επιμένουμε πως είμαστε Ρωμιοί, δηλαδή Ρωμαίοι. Πλήρης αποχαύνωση, δηλαδή. Όλα τα παραπάνω απετέλεσαν αυτό που ονομάζω «χαμένη ευκαιρία της ανασύστασης του ελληνικού έθνους» με αίτια κατά τη γνώμη μου (τα κυριότερα) να προέρχονται από:

            1/. Την εισδοχή της μη εξελιγμένης εκκλησίας στη νεότευκτη παιδεία.  Πλην ολίγων εξαιρέσεων κάποιων φωτισμένων ιερέων, η παιδεία μας με τη διείσδυση σε αυτή του ιερατείου μετετράπη σε βυζαντινολογία, λόγω της εμπάθειας της εκκλησίας που αρνήθηκε να επαναπροσδιορίσει. Πώς δημιουργείται Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός όταν ο λαός δεν κατανοήσει την έννοια του χρηστού ανθρώπου; Ο παράγοντας ο οποίος διαμέλισε τον Ελληνισμό κι έκανε την αρχαία Ελλάδα μια «μάντρα οικοδομικών υλικών», επανήλθε, πιο ήπιος μεν αυτή τη φορά, αλλά βυζαντινολογώντας, παράγοντας μιαν ανάλογη ηθική και πορεία αυτοκρατορικού πατριαρχείου. Δεν αντιλέγω ότι η εκκλησία σε ώρες δύσκολες συνέτεινε να κρατηθεί η ταυτότητα του Ελληνισμού, αλλά αυτό ήταν ένα μέσο στήριξης της υποστάσεώς της. Επιπλέον, επιτέλεσε πολύ μικρό δείγμα στήριξης της προσπάθειας για την αποκατάσταση της αλήθειας, την οποία η ίδια είχε φαλκιδεύσει. Ποτέ η αλήθεια δεν ελέχθη έτσι όπως έπρεπε μέσω της παιδείας, με αποτέλεσμα κατά τη διαδρομή της εξέλιξης του κράτους να πλανάται ασαφής. Και αλήθεια ασαφής, ουκ εστί παιδεία και αλήθεια.

            2/. Αντιστροφή της σχέσης Αλήθειας / Κράτους - Έθνους από το πρότυπο του Σολωμού. Σε αυτό φταίει ο Παπαρηγόπουλος, ο οποίος ταυτοποιήθηκε ως επίσημος ιστορικός του νεοελληνικού έθνους. Πήρε το «Εθνικόν είναι ότι είναι Αληθές» του Διον. Σολωμού και το αντέστρεψε, κάνοντάς το «Αληθές είναι ότι είναι Εθνικόν». Επίσης, γράφει την ιστορία του με πνεύμα ότι «η ιστορία δεν είναι εγχειρίδιο ηθικής», όπως κάπου αναφέρει, πράγμα ολέθριο για τη διαμόρφωση των πρότυπων μας. Κατά τον τρόπο αυτό διαμορφώσαμε μιαν ιστορία και πρότυπα με βάση την ανηθικότητα, ή τουλάχιστον την ασαφή ηθικότητα, θεωρώντας δεδομένο να αποδεχτούμε εγκλήματα και ατοπήματα ως στοιχείο ύπαρξης μεγαλοσύνης, που επέδρασαν αρνητικά στο εγχειρίδιο της ηθικής μας. Πολλές φορές, ακραίες ανηθικότητες απεκρύβησαν, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό τον τρίτο ή τον τέταρτο μεσαίωνα της πνευματικής υπόστασής μας.

            3/. Το επακόλουθο ατύχημα που συνέβη στο (νέο)Ελληνισμό, ήταν οι ηγέτες. Φαυλότητα, ανικανότητα, εμπάθεια και μεγαλοϊδεατισμός, αλλά τα τελευταία χρόνια η επανεμφάνιση της κλεψιάς και της δοσιλογίας, μας έσπρωξαν έξω από το κορμό του πολιτισμού στον οποίο πρέπει να ανήκουμε. Τα πρότυπα της πρώτης και δεύτερης άλωσης του Βυζαντίου, από τους Λατίνους και τους Τούρκους, αντίστοιχα, επαναλαμβάνονται. Έργα βιτρίνας, έλλειψη πραγματικής παιδείας, οικονομική καταστροφή, αναπτύχθηκαν έτσι όπως τότε. «Αλίμονο, η δάφνη κατεμαράνθη», αναφέρει κάπου ο Λιαντίνης. Και αυτό είναι γεγονός.  Αντί ο νεοελληνισμός να την ποτίσει με το νερό μιας νέας Κασταλίας, την πότισε με το πιο ασαφές δισυπόστατο υγρό. Η ευκαιρία της αναβίωσης της δάφνης, πράγματι εχάθη. Κάθε μέρα, όλο πιο πολύ, προκύπτουμε όλο πιο απόμακροι ώστε να θεωρούμεθα «τέκνα των Ελλήνων».