Η μοναδικότητα των αρχαίων Γόμφων

Ενδιαφέροντα στοιχεία από τον κ. Λεωνίδα Χατζηαγγελάκη, προϊστάμενο της ΛΔ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων-Ολοκληρώνεται η μελέτη για το ΕΣΠΑ

Του Αποστόλη Ζώη
Μοτό: Οι αρχαίοι Γόμφοι φαίνεται ότι αποτελούσαν κέντρο άσκησης της λιθοξοϊκής τέχνης
Οι αρχαίοι Γόμφοι βρίσκονται στη θέση "Επισκοπή" Μουζακίου. Μαζί με την Τρίκκη, την Πέλιννα και τη Μητρόπολη αποτέλεσαν την τετράδα της Εστιαιώτιδας. Η πόλη ιδρύθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα από συνοικισμό κωμών σε "θεατροειδή" χώρο ενός μακρόστενου υψώματος που σήμερα ορίζει τα όρια των Νομών Καρδίτσας και Τρικάλων. Έλεγχε τις δύο εισόδους από τη θεσσαλική πεδιάδα προς την αρχαία Αμβρακία (Άρτα) και την χώρα των Αθαμάνων. Ο Πάμισος ποταμός φαίνεται πως όριζε την αρχαία πόλη στα ΝΑ. Πρόκειται για στοιχεία του κ. Λεωνίδα Χατζηαγγελάκη, προϊστάμενο της ΛΔ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Να σημειώσουμε ότι ολοκληρώνεται η μελέτη από την παραπάνω διεύθυνση, για να κατατεθεί στο ΕΣΠΑ, ώστε να προχωρήσει η ανάδειξη του χώρου.
Ενίσχυσε
Ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας, σύμφωνα με τον ίδιο, ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης. Έκοψε νομίσματα με την επιγραφή "Φιλιπποπολιτών" και για μικρό χρονικό διάστημα η πόλη έφερε το όνομα "Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις". Μετά το 330 π.Χ. η πόλη εμφανίζεται με το παλιό της όνομα Γόμφοι. Οι Γόμφοι έκοψαν δικά τους νομίσματα, τα οποία φέρουν τις επιγραφές ΓΟΜΦΕΩΝ –ΓΟΜΦΙΤΟΥΝ. Στις παραστάσεις διακρίνεται ο Ζευς - Παλάμνιος ή Ακραίος. Στους αρχαίους Γόμφους λάτρευαν και τον Διόνυσο Κάρπιο, που υποδήλωνε την καλλιέργεια της αμπέλου.
Επειδή οι αρχαίοι Γόμφοι έλεγχαν, σύμφωνα με τον ίδιο, την διάβαση προς την Αθαμανία και την Ήπειρο, αρκετές φορές υπέστησαν πολιορκίες και καταστροφές. Έτσι το 198 π.Χ. κατέλαβε την πόλη ο Αμύνανδρος, βασιλιάς των Αθαμάνων, με τη βοήθεια των Ρωμαίων, στη συνέχεια το 191 - 185 π.Χ. ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας και αργότερα, το 48 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας στον εμφύλιο πόλεμο με τον Πομπήιο.
Από τις φιλολογικές πηγές και τα ανασκαφικά στοιχεία διαπιστώνεται ότι η πόλη των Γόμφων υπήρχε τον 6ο μ. Χ. αι., οπότε ανακαινίστηκε το τείχος της από τον Ιουστινιανό.
Ήδη από τη δεκαετία του 1960 έχει ερευνηθεί τμήμα του τείχους από τον Δ.Ρ. Θεοχάρη και τον Α. Λιάγκουρα.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας καθαρίστηκε η εξωτερική παρειά του τείχους, αποκαλύφθηκε τμήμα μεγάλου δημόσιου κτιρίου, τμήμα μεγάλης οικίας των Ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και τάφοι του νότιου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης.

Περιγραφή

Η αρχαία πόλη δημιουργήθηκε στο εσωτερικό πλάτωμα σειράς χαμηλών λόφων. Ήταν οχυρωμένη με ισχυρό τείχος που δε διακρίνεται στην πεδιάδα.
Διατηρείται όμως στους λόφους που περιβάλλουν την πόλη και ακολουθούν την κορυφογραμμή τους με κατεύθυνση από ΝΑ προς ΒΔ. Τα τείχη ήταν κατασκευασμένα από πωρόλιθο στο κάτω τμήμα και στην ανωδομή από πλιθιά. Κατά διαστήματα ενισχύονταν με πύργους. Αρχιτεκτονικά υλικά του τείχους χρησιμοποιήθηκαν σε οικοδομήματα τόσο στα αρχαία, όσο και στα νεότερα χρόνια.
Μέσα στην αρχαία πόλη έχουν αποκαλυφτεί τμήματα δύο μεγάλων δημόσιων κτιρίων (13,50 Χ 8,50 μ.και12,50 Χ 12,50 μ αντίστοιχα), κτίριο με βαθμιδωτή κρηπίδα, μεγάλο τμήμα οικίας, βάσεις αναθηματικών στηλών, καθώς και τμήμα δρόμου κατασκευασμένου από σκληρό, πατημένο χώμα, χαλίκια και μικρά κομμάτια κεραμίδων.

Ευρήματα
Στα ευρήματα συγκαταλέγονται μία ημίεργη προτομή αυτοκρατορικών χρόνων από ντόπιο ασβεστόλιθο, σπόνδυλοι κιόνων, τμήματα πήλινων και γυάλινων αγγείων, κεραμίδες στέγης και νομίσματα από διάφορες ελληνικές πόλεις.
Οι αρχιτεκτονικές αυτές κατασκευές χρονολογούνται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ βάθρο γέφυρας που βρέθηκε στο Δημοτικό Διαμέρισμα Γελάνθης χρονολογείται στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια.
Οι αρχαίοι Γόμφοι φαίνεται ότι αποτελούσαν κέντρο άσκησης της λιθοξοϊκής τέχνης. Ανασκαφικά δεδομένα στον αρχαιολογικό χώρο όπως σπόνδυλοι κιόνων, ενεπίγραφη πλίνθος με ονόματα Γομφέων μαρμαροτεχνιτών, ημίεργη προτομή, επιτύμβιες στήλες και μαρμάρινή λάρνακα, ενισχύουν την άποψη αυτή. Στο εργαστήριο των Γόμφων αποδίδεται, όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος, και η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του «Εχένικου» από την περιοχή των Καλογήρων.
Τάφοι
Όπως ο ίδιος στη συνέχεια τονίζει, στην κοίτη του Πάμισου ποταμού -κτηματικές περιφέρειες Μουζακίου, Μαυρομματίου «θέση Κρύα Βρύση», Γελάνθης «θέση Γεροπλάτανος» και Παλαιομονάστηρου- έχουν ερευνηθεί αρκετοί τάφοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, καθώς και ταφικός τύμβος στη θέση «Λογγαράκος». Διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη και στήλες έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των τάφων.
Εκτός από την πρακτική του ενταφιασμού σε κιβωτιόσχημους τάφους ή σε πήλινες και μαρμάρινες λάρνακες, έχουν διαπιστωθεί πυρές και εγχυτρισμοί. Χαρακτηριστική είναι η μαρμάρινη λάρνακα "νεοαττικού" τύπου με παράσταση "αρπαγής Κόρης" στην εμπρόσθια κύρια πλευρά. Στην πίσω όψη παριστάνεται αετός από τα φτερά του οποίου εκφύονται φυτικοί πλοχμοί που απολήγουν στις γωνίες σε κεφαλές βοών. Τις στενές πλευρές κοσμούν λεοντοκεφαλές και φυτικοί πλοχμοί.
Στο εσωτερικό των τάφων τέλος παρατηρήθηκαν γυάλινα και πήλινα αγγεία, κυρίως ατρακτοειδή ληκύθια, καθώς και νομίσματα ως προσφορές στο νεκρό.


Η ΕΡΕΥΝΑ