Ο μύθος του Προμηθέα... Το μέλλον γράφεται στο παρελθόν

Γράφει ο Σωτήρης Γλυκοφρύδης

Ο Προμηθέας θεωρείο τιτάνας, δηλαδή ον με υπερβατικές δυνάμεις. Η καταγωγή του προκύπτει μάλλον Ασιατική. Πατέρας του ήταν ο Ιαπετός, γιος του Ουρανού και της Γαίας, συγγενής δηλαδή του Δία, και μητέρα του η Ωκεανίδα Ασία ή Θέμις ή Αίθρα ή Κλυμένη. Γλωσσολογικά, το όνομα του πατέρα του, αβέβαιου ετύμου, παραπέμπει στην ορμή και την ταχύτητα, και της μητέρας του στο ένδοξο και ξακουστό πέραν της Ελλάδας χώρο.

Το Ελληνικό όνομα «Προμηθεύς» σημαίνει τον προ της μάθησης - της γνώσης, αυτόν που προμηθεύεται, τον προνοητικό κι επιμελή. Αδέλφια είχε τον Επιμηθέα, τον Άτλαντα και τον Μενοίτιο. Ο Επιμηθεύς ετοιμολογικά συμβολίζει αυτόν που δεν έχει προνοήσει (το επί είναι χρονικό), συνεπώς αυτόν που σκέφτεται κατόπιν εορτής. Ο Άτλας, αυτόν που δεν υποτάσσεται επιχειρώντας πράγματα που δεν τολμούν οι άλλοι, και ο Μενοίτιος αυτόν που πράττει από την επιθυμία, τον φλογερό παρορμητισμό. ...

Ο Προμηθέας ευεργέτησε τους ανθρώπους κλέβοντας από το Δία τη φωτιά για να βελτιώσουν τη ζωή τους, αποκτώντας κατά τον τρόπο αυτό τη γνώση του καλού. Η φωτιά παραπέμπει στην πρώτη γνώση και για το λόγο αυτό ο Προμηθέας καλείτο και Εωσφόρος, δηλαδή ο φέρων το έως, την ηώ-αυγή, το φως της γνώσης στους ανθρώπους.

Ο Δίας, που ο ενικός του συμβολίζει αυτόν που ζεύει (ζεύς) και κατόπιν διαχωρίζει για να κυβερνάει (δυισμός), έστειλε το διαχειριστή της φωτιάς και του σιδήρου του, τον τρισάθλιο στην ουσία κουτσό συγγενή του τον οποίο κάποτε είχε πετάξει απο το πόδι στη Λήμνο, τον Ήφαιστο, για να τιμωρήσει τον Προμηθέα. Η τιμωρία του ήταν να αλυσοδεθεί στο ψηλότερο βουνό και να έρχεται ένας αετός να του τρώει την έδρα του επιθυμητού που τότε πίστευαν πως ήταν το συκώτι, το οποίο όμως ξαναγινόταν. Το βουνό ήταν ο Καύκασος, αρχικά ο μικρασιατικός, όταν όμως οι Έλληνες γνώρισαν τα Ιμαλάϊα, τη λεγόμενη σκεπή του κόσμου, ο Προμηθέας κατέληξε εκεί, όπου από κοντά μάλλον είχε ξεκινήσει, ίσως απο κάποιο οροπέδιο του Ινδικού Καυκάσου (Ινδοκούς). Οι τιτάνες που του έβαλαν τις αλυσίδες είχαν τα «περίεργα» ονόματα Κράτος και Βία.

Εξετάζοντας το μύθο του Προμηθέα με τις υπάρχουσες παραβολές και τη σημασίες των ονομάτων, είναι σαν το μέλλον μας να έχει γραφτεί στο παρελθόν μας. Προμηθέας στο πολιτικό σύστημα είναι ο έντιμος και προνοητικός πολίτης που τολμά να αντιστρατευτεί το σύστημα της εξουσίας, δηλαδή, ο αντικαθεστωτικός επαναστάτης. Ο Δίας εμφανίζεται σαν το κράτος, προσωπικότητα ανόητη, εγωιστική, βίαιη, αυταρχική, ανυπόστατο μόρφωμα «Λεβιάθαν» μιας ιερατοκοσμικής δομής της εξουσίας, που αναθέτει σ’ ένα φύλακα - «ανθρωπάριο» του χεριού του να δουλεύει τη φωτιά και το σίδερό του, κάνοντάς τον ανάπηρο από τη μια και δίνοντάς του την πιο ωραία γυναίκα από την άλλη, την Αφροδίτη, που τον ταράζει στο κέρατο. Στο εύλογο ερώτημα «γιατί ο Δίας δεν έστειλε τον Άρη;» η απάντηση είναι «διότι ο Άρης ποτέ δεν υπήρξε του χεριού του», είναι ζόρικος, πηδά και την Αφροδίτη (είναι γνωστό ότι όταν ο Ήφαιστος τον πιάνει στα πράσα με τη γυναίκα του και τους πάει με το δίχτυ για παράπονα στον αφέντη του τον Δία, μέχρι και ο πτερώεντας Έρμής μουρμουρίζει το περίφημο «καλά του έκανε, άμα μου καθότανε το ίδιο θα έκανα κι εγώ» - και φαίνεται ότι του κάθισε γεννώντας τον Ερμαφρόδιτο). Ανθρωπάκια σαν τον Ήφαιστο που μετέχουν στη διαχείριση της εξουσίας κατέχοντας την αναπηρία και τη γυναικεία γκλαμουριά, θα είναι πάντα υπηρέτες του συστήματος. Στο μύθο αυτό υπάρχουν φοβερές μεταφορές και παρομοιώσεις. Οι τιτάνες με τα σημαδιακά ονόματα Κράτος και Βία, που έδεσαν τον Προμηθέα, είναι φανερό πως εκφράζουν την κρατική τρομοκρατία.

Τον Προμηθέα τον ελευθέρωσε ο άνους και αιώνιος μαθητής, ο Ηρακλής. Και ο πατέρας του ο Δίας τον συγχώρησε γι’ αυτό, γιατί είτε το κράτος είτε οι θεοί συγχωρούν αυτούς που είναι δυνατοί και αμφισβητούν το σύστημα αλλάζοντας τα πράγματα κάνοντάς τα όπως θέλουν να συμβαίνουν.

Ξεχάσαμε στις παρομοιώσεις μας βέβαια, τον αετό. Δεν χρειάζεται πιστεύω να πούμε ότι είναι εδώ το ΔΝΤ που τρώει την έδρα μας του επιθυμητού που αναγεννάται στη σιγαλιά το βράδυ. Αυτό το πτηνό σκότωσε ο Ηρακλής, ελευθερώνοντας τον Προμηθέα. Ζητείται, επομένως, Ηρακλής, ηγέτης, για να ξαναγράψει τον κύκλο που επανέρχεται της ιστο-ροής της ιστορίας.

Read more »

Η Κατάθλιψη (Ο Διόνυσος απέθανεν)

Του Σωτήρη Γλυκοφρύδη

Η κατάθλιψη είναι η νόσος της απογοήτευσης. Ξεκινάει από μια λύπη για κάτι που χάνεται και φτάνει στην παραίτηση της ζωής και την αυτοκτονία. Νευρο-μυο-λειτουργικά, στον άνθρωπο αρχίζει λόγω της στεναχώριας μια υποτονία και στον εγκέφαλο εντοπίζεται μια δυσλειτουργία στους νευρώνες με κυριότερη αιτία την έλλειψη σεροτονίνης, νοραδρεναλίνης και οπιούχων ουσιών που λέγονται ενδορφίνες, (εγκεφαλίνες α,β,γ, ντοπαμίνη κ.λπ.). Ο οργανισμός για να καλύψει τις ανάγκες του έλκεται από τις αντικαταθλιπτικές τροφές, όπως είναι οι σοκολάτες και οι μπανάνες που περιέχουν πολλή σεροτονίνη. Τα κεκορεσμένα λίπη που είναι σπάνια στη φύση και θεωρούνται snacks, αποζητώνται σε πατατάκια, γαριδάκια κ.λπ.. Το νερό και οι υδατάνθρακες και τα γλυκά τα οποία μοιάζουν με αγκαλιά, επίσης. Τέλος, υπάρχει μια τάση για κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών με κατεύθυνση προς ψυχοτρόπα σκευάσματα που δημιουργούν χαμένους και εξαρτημένους παραδείσους. Δυο τέτοιες απλές ουσίες που δρουν στο νευρικό σύστημα, η πρώτη ερεθιστικά και η δεύτερη κατασταλτικά, είναι η νικοτίνη και το λιβάνι.

            Στην κατάθλιψη υπάρχει μια πτώση του ενδιαφέροντος για τη ζωή ή του      «Διονυσιακού στοιχείου», που εκδηλώνεται με πτώση της ζωτικής ανησυχίας και της λίμπιντο που παραπέμπει στο πάθος της ζωής. Στον καταθλιπτικό άνθρωπο είναι σα να πέθανε ο Διόνυσος, ο θεός του μεθυσιού, του έρωτα, της χαράς και ο μεγάλος γανιμέτης. Ο Πάνας, ο πρωθιερέας του δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχουν θύρσοι και παιάνες. Η κραυγή ευοί - ευάν της ευωχίας της ζωής και ο βακχισμός της έξαρσής της, δεν απαντώνται. Παρατηρείται αδυναμία ύπνου και ανορεξία ως και αποχή του ανθρώπου από το κρέας. Βασιλεύει μόνος ένας Απολλώνιος θεός, περίλυπος, έχοντας χάσει τον ανόμοιο σύντροφό του με τις απαραίτητες μαινάδες οι οποίες οδήγησαν και τη Γαλλική επανάσταση. Σκεφτείτε τη Μασσαλιώτιδα, τη ματωμένη μάνα με το ένα στήθος έξω που πατά σε πτώματα έχοντας θύρσο μια μαύρη και λευκή και κόκκινη σημαία. Η κατάθλιψη συμβαίνει πολύ συχνότερα και αρκετά ισχυρότερα στις γυναίκες στις οποίες υπάρχει και εντονότερη η αντίδρασή τους ως μανία επαναφοράς της ζωής, διότι είναι πιο ευαίσθητες κι ευάλωτες στο θάνατο, με ένα σύστημα ορμονικό που κοχλάζει και βρίσκεται σε απόγνωση κοντά στην κλιμακτήριο.

            Κατά τη διαδικασία της κατάθλιψης επέρχεται μια γενικότερη πτώση του οργανισμού η οποία δημιουργεί την εικόνα του προσωπείου της χαροκαμένης μάνας και του συντετριμμένου κούρου και πολεμιστή. Το μάχιμο του άντρα καταπίπτει, όπως και η ορμή - οργή. Στο σώμα ανιχνεύεται μείωση της αδρεναλίνης - ουσίας του συναγερμού, με αποτέλεσμα να μην πυροδοτείται η παραγωγή της τεστοστερόνης - ουσίας της επιθετικότητας, αλλά και αναστολή των ενδορφινών - ουσιών που αντίκεινται στις φλεγμονές, δημιουργούν το αίσθημα της ατσάλωσης και κλείνουν τη θυρίδα του πόνου. Ο καταθλιπτικός άνθρωπος αρρωσταίνει εύκολα, νοιώθει άδειος, παίρνει τη στάση του εμβρύου και πονά διάχυτα. Αν συμβεί κατάθλιψη σε ένα λαό, από ανδρογενούς πλευράς είναι σαν να του κόβονται οι όρχεις. Σκεφτείτε μια ρήση του Κίσινγκερ. «Οι Τούρκοι πολιτικοί έχουν πιάσει τους Έλληνες από τα αρχίδια» που μπορεί να καταλήξει σήμερα «και οι Γερμανοί τους τα συνθλίβουν». Ο τέλειος ευνουχισμός για έναν άνδρα είναι να χειρουργηθεί σιγά – σιγά, γλυκά – γλυκά, από μια γυναίκα. Στην περίπτωσή μας, έστω και αν αυτή είναι Αγγέλα, το ερώτημα που προκύπτει, είναι, θα συμβεί αυτό ή θα βγει ξαφνικά ο αντίποδας της κατάθλιψης που είναι η οργή του τράγου, Διόνυσου και Διάολου μαζί, που μόνο ευεργέτησε και δεν ευνούχισε κανέναν; Ίδωμεν… Προς το παρόν, προκύπτει ότι ο Διόνυσος, ο θεός του θανάτου, του κεφιού και της ηδονής του κρασιού της ζωής, που δεν λατρευόταν σε ναούς αλλά ήταν μέσα στον κάθε ένα πρόγονό μας, κείται, τώρα εδώ, σχετικά αναίσθητος πάνω σε χειρουργικό τραπέζι, εξεταζόμενος στους όρχεις του με λυχνίες της Siemens.

            «Απέθανεν ο Πάνας», είπε η ιέρεια του μαντείου των Δελφών κατά τα χρόνια της Pax Romana, της μέγιστης ειρήνης και απραξίας των Ελληνικών πόλεων της εποχής του Νέρωνα, που πρέπει να είχαν πέσει από πολλούς λόγους σε κατάθλιψη. Η Ελλάδα με την ηρεμία είχε απωλέσει την τραγωδία και τον πανικό ως Διόνυσο και Πάνα. O Διόνυσος διψά για επανάσταση, για κέφι και κρασί, για αντίδωρο σάρκα εκ σαρκός, για ηδονή ζωής, για έρωτα, ψωμί και αίμα, όπου αν δεν ορχήσουν οι μαινάδες το χορό, είναι καταδικασμένος. Σκεφτείτε πόσο εκατομμύρια ψυχών, πόσοι Αριστοτέληδες, Πλάτωνες και Σωκράτες χάνονται στο αίμα του υμέναιου στης νυφικής παστράδας το κρεβάτι ή πετάγονται από τη θηλυκή επιθυμιά τυλιχτοί στο νάιλον μέσα σ’ ένα καλαθάκι. Ο Διόνυσος μπορεί να θεωρείται ανδρικός θεός, ο βωμός του όμως βρίσκεται σε γυναικεία μέρη.    

            Είναι θαυμαστό το Διονυσιακό στοιχείο έτσι όπως παρουσιάζεται από τον Ελληνισμό και κοινή προκύπτει η αντίδραση κάθε ανθρώπου προς αυτόν τον βακχικό θεό με το πλήθος των προσώπων. «Ο Διόνυσος απέθανεν, σκίστε κορίτσια τις αισθήτες σας, τραβάτε τα μαλλιά σας», είπε περίπου η Σαπφώ σε ένα σπαραγμό της για κάποιο ερωτικό της πρόσωπο που χάθηκε. Αλλά ο θεός ετούτος, όπως όλοι οι πραγματικοί, ανασταίνεται, αλλά, καταλαγιασμένος. «Εγώ είμαι η άμπελος», είπε ο Χριστός. Η κατάθλιψη είναι ο δρόμος της μεγάλης Πέμπτης του Διονύσου, και η οργή θεού, όταν αυτή συμβεί μετά, ο δρόμος της ανάστασής του. Από αυτή την ανάσταση ο Παν-θεός θα ανατείλει με άλλο πρόσωπο, μέσα από βροντές και σπέρματα φωτιάς, τσούγκρισμα αυγών - ωών και σφαγή αμνών και εριφίων. Στο Διονυσιασμό δεν υπάρχει φταις - δεν φταις. Ο Βάκχος ανασταίνεται σαν Ίακχος και θα ξανα-αναστηθεί με άλλο όνομα, γενόμενος, όλο πιο ήρεμος από τον εξαναγκασμό της σκοπιμότητας που καλείται να συμπράξει συμπιέζοντας τις παρορμήσεις του. Και αυτό που πιέζει πιο πολύ, βρισκόμενο στον άνθρωπο ως απωθημένο και τείνοντας προς ατροφία, είναι η επιθετικότητα. Η μη δυνατότητα εκδήλωσης της επιθετικότητας, εκεί και όταν πρέπει, επιφέρει ένα πλήθος από καταθλιπτικές εκφάνσεις, με ανώτερη εκδήλωση το γλυκό χάδι της αγάπης.   

            Το κλειδί για την έξοδο από την κατάθλιψη είναι να ανοίγει η βαλβίδα της εκτόνωσης των αρχέγονων συναισθημάτων – αντίδρασης του  πόνου και θανάτου, που είναι η οργή -  θυμός, η επιθετικότητα, και γενικώς η άρση οποιασδήποτε αιτίας πάει να συντρίψει την άλογη ευαίσθητη ψυχή. Αντιδράστε σε κάτι που σας ενοχλεί γιατί αλλιώς θα πιεστείτε, θα συμπιεστείτε και θα αποπιεστείτε εκ των έσω, κοινώς θα κλατάρετε, θα αυτο-διαλυθείτε. Εξωτερικεύστε τα συναισθήματά σας, είναι υγιές αυτό, εφόσον η λογική, ο δυνάστης τους, συχνά ηνίοχος και αναβολέας, κάνει σωστή κριτική. Όλο το βάρος και η υπευθυνότητα πέφτει σε αυτόν τον οδηγό, τη λογική, που εάν είναι καταπτοημένος κάνει το άρμα του ανθρώπου, κάρο. Όλη η ιστορία τελικά είναι η γήτευση και μετά η τέχνη.

            Τα δυο σκαλιά που οδηγούν στην κατάθλιψη, που σημαίνει σύνθλιψη (εκ του θλίπτω = σπάω), είναι  η πίεση και η συμπίεση. «Depress, depressed, depression» μπορεί να λεχθεί όλη η διαδικασία, αγγλιστί. Για την ψυχική σας υγεία μη μείνετε αδρανής σε κάτι που σας καταπιέζει, βγάλτε την οργή σας, για παράδειγμα από τον γκισέ μιας τράπεζας που σας έχουν σαν το πρόβατο μέχρι και στον τραπεζίτη που σας αρμέγει βάρβαρα χωρίς να νοιάζεται για τις ανάγκες σας. Οργανωθείτε αν νοιώθετε αδύναμος και βάλτε ένα λύκο για αρχηγό. «Φοβάμαι ένα στρατό προβάτων που τον οδηγεί ένας λύκος παρά ένα στρατό λύκων που τον οδηγεί ένα πρόβατο», είπε κάποτε ο Μπίσμαρκ. Το πλήθος και ο αρχηγός είναι μορφή ισχύος, κι εδώ, πολιτικά, υπάρχει το ερώτημα τι οδηγεί τι.  

            Όσον αφορά τα συμβόλαια, που είναι και θέμα ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αυτά στη φύση όταν υπάρχουν δυσκολίες επαναπροσδιορίζονται δυναμικά με νέες συμβάσεις και συνθήκες όπου η οποιαδήποτε απληστία, από οπουδήποτε προερχόμενη, είναι απορριπτέα. Πάντα για την υπεραξία, για να μιλήσουμε και στα ανθρώπινα οικονομικά, κονταροχτυπιώντουσαν οι λίγοι δυνατοί με τους πολλούς αδύναμους για τη νομή τις και την οριοθετούσαν τελικά με τη Δημοκρατία. Αλλιώς, αν μείνετε απραγείς σε αυτό που θεωρείτε αδικία και στη δημοκρατική δομή του πολιτεύματος που πρέπει να έχει ικανό αρχηγό,  θα καταθλιβείτε, θα συντριφτείτε, σιγά, αργά, και ξάστερα.         

            Εν κατακλείδι, η κατάθλιψη έχει βάση ένα θνησιγενές φαινόμενο που εκδηλώνεται δομικά από τη γυναικεία λίμπιντο η οποία έχει επίκεντρο το πικρό κουκούτσι του θανάτου. Στον καταθλιμμένο άνθρωπο προκύπτει πτώση της επιβιωτικής ουσίας και της αξίας της ζωής, όπως αυτή κι αν εκδηλώνεται. Πολιτιστικά, μια καταθλιμμένη κοινωνία δεν έχει επιβιωτικές ικανότητες. Ελληνοκεντρικά και σύγχρονα, εμφανίζεται η λογική να στολίζει με νεκρολούλουδα το Διόνυσο πάνω στο τραπέζι, που τον έχει αλυσοδεμένο φοβούμενη μην αναστηθεί, ετοιμαζόμενη να τον ευνουχίσει. Και ευνουχισμός σημαίνει ζωή χωρίς χαρά, με εμφανή τα σημεία της συντριβής της πορείας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος με κατάθλιψη έχει μέσα του ένα πεθαμένο Διόνυσο. 

Read more »

Φιλοσοφία: Θέτουμε θέμα Παρμενίδη

Στις αρχές του 6^ου π.Χ. αιώνα ο Θαλής ορίζει ως αρχή της ζωής το «νερό» με την έννοια του υγρού στοιχείου.

Ο Αναξίμανδρος που ακολουθεί, ως πιο μεταφυσικός, ορίζει ως βασική ουσία της φύσης το «άπειρο». Η λέξη «άπειρο» αποτελούμενη από το στερητικό α + πείρα, παραπέμπει στο απροσδιόριστο, το απεριόριστο που στερείται πείρας.

Η μεταφυσική υφή της σκέψης του Αναξίμανδρου, επηρεασμένη από τους Ορφιστές (συμπαντικό ωόν ή μέγα ον – Φάνης – φαινόμενος κόσμος) θεωρεί ότι το πρωτογενές Ον συνάδει με τη δημιουργία του κόσμου μας, αποζητώντας εξ αυτής την εμπειρία.

Ο Αναξιμένης, εκλαϊκευτής της ουσίας του Αναξίμανδρου, ορίζει τη φύση του απείρου όντος με χροιά αιθέρα, ενός λεπτότατου, δηλαδή, πρωτογενούς «αέρα».

Ο Πυθαγόρας, επηρεασμένος από τη φοινικική καταγωγή και τα κεφαλονήτικα γονίδιά του (καθόσον η Σάμος ήταν αποικία της Σάμης της Κεφαλονιάς), κάνοντας ένα μαθηματικό συγκερασμό, ορίζει το ον με στοιχεία ανθρωποκεντρικά ως Άπο-όλων Θεό, τέκτονα και γεωμέτρη.

Ο Ηράκλειτος που δεν τα «μασάει» αυτά, επηρεασμένος ίσως από τον Ξενοφάνη που γκρεμίζει ανθρώπους και θεούς από τους θώκους τους, ορίζει το ον ως «βασιλέα παίδα παίζοντα πεσσούς», κοινώς, ως ον που βασιλεύει παίζοντας με ζάρια σαν παιδί, χωρίς να ξέρει πού τα ρίχνει. Θεωρεί ότι στη φύση, η πείρα, που προέρχεται εκ της βιωματικής πυράς, γίνεται πραγματικότητα με μετακυλούμενα στοιχεία, όπου η έρις των ανόμοιων δημιουργεί ενώ η ειρήνη των όμοιων θανατώνει. Στο ύψιστο σκαλί βρίσκεται το ευγενές (πνευματικό) πυρ, μια θερμική δηλαδή ενέργεια, όπου περατούμενη ως ύδωρ και ανακυκλώμενη προσδίδει στο ον την εμπειρία.

Μέχρι εδώ, όλα είναι μια συνεπής αιρετική ενότητα, το πρόβλημα όμως που ενέσκηψε ήταν η διάσταση του Ηράκλειτου με τον Πυθαγόρα. ...
Η φύση κατά τον Πυθαγόρα ακολουθεί νόμους με σκοπό και αριθμητικές αναλογίες, ενώ η φύση κατά τον Ηράκλειτο είναι νόμοι χωρίς σκοπό με κρυμμένες αρμονίες.

Ο Παρμενίδης έρχεται να κλείσει αυτό το δυισμό, θεωρώντας ότι υπάρχουν δυο εκφάνσεις του «αιθέριου πυρ της φλόγας», το φαινόμενο και η ουσία. Το φαινόμενο παρουσιάζει κίνηση, μεταβλητότητα, η ερμηνεία του εξαρτάται από τη θέση του παρατηρητή και τη μεταβολή του χρόνου, ενώ το «είναι» παραμένει ως ουσία συμπαγές και σταθερό. Επομένως, στο φαινομενικό κόσμο υπάρχει κίνηση, στην ουσία του όντως ουδέν κινείται. Κατά τον τρόπο αυτό ορίζει το προ του φωτός ενυπάρχον ον (εόν) ως άναρχο, άπαυστο, αγέννητο, σφαιρικό, συμπαγές και σταθερό, όπου η πρωτογενής δομή του δεν βρίσκεται στο ανθρώπινο μυαλό, αλλά στο βάθος της καρδιάς μας.

Εδώ κλείνει η πρώτη φάση της φιλοσοφίας και ξεκινά η δεύτερη.

Ο Παρμενίδης είχε 4 μαθητές, σημαντικούς φιλόσοφους όπως εξελίχτηκαν κατόπιν, τον Μέλισσο ο οποίος άνοιξε σχολή στην πατρίδα του τη Σάμο, τον Λεύκιππο ο οποίος άνοιξε σχολή στα Άβδηρα, τον Εμπεδοκλή ο οποίος περιδιάβαινε την Ιταλία και τον νεαρό συντοπίτη του Ζήνωνα τον Ελεάτη (για να τον ξεχωρίζουμε από τον Ζήνωνα τον Κιτιαία, ηγέτη αργότερα της στωικής σχολής των Αθηνών) ο οποίος παρέμεινε ο πιο πιστός συνεπής μαθητής του.

Ο Μέλισσος, για να γίνει κατανοητό το παρμενιδικό ον και ειδικά το ακίνητο του, το βάζει να δονείται. Ο μετά από 2-3 γενεές, ο συντοπίτης του Αρίσταρχος το θέτει ως ήλιο στο κέντρο του συστήματος που βρίσκεται η γη, παράγοντας μικροσωματίδια φωτός, που μέσω αυτών μετρά την παράλλαξη, γινόμενος έτσι ο Αρίσταρχος των φωτονίων και εισηγητής της ηλιοκεντρικής θεωρίας.

Ο Λεύκιππος, από άλλη μεριά, διδάσκει τη φύση μέσα από τον λεγόμενο «εοικότα διάκοσμο» του Παρμενίδη, θέτοντας ως αρχή μια ιδιότητα του όντος, το αδιάσπαστο ή «άτμητο». Ο Δημόκριτος που συνεχίζει με το έργο του «μικρός και μέγας διάκοσμος» εισάγει το άτμητο αυτό, που απεμπολεί την φωτεινή μορφή του, στον κενό χώρο, και η δημιουργία της ατομικής θεωρίας είναι πλέον γεγονός.

Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, έχει συμβεί τροποποίηση της δομικής αρχής του Παρμενίδη, που οδηγεί, όπως οδήγησε ο άρρητος αριθμός το σύστημα του Πυθαγόρα, σε διαρκώς μεγαλύτερη εκτροπή του στόχου και αποτελέσματος. Το ον του Ελεάτη απο υλικο-πνευματικό, μια που βρίσκεται πριν τη «βήσα οδό» που παραπέμπει στην προ της κβαντικής πύλης υπόστασή του (πριν γίνει χρόνος-βούληση και λόγος) χάνει τη χροιά του και επέρχεται κατά τον τρόπο αυτό για πρώτη φορά η ουσιώδης διάσταση φιλοσοφίας και θρησκείας, όπου οι ιδιότητες του απανταχού παρόντος όντος αρχίζουν να κατανέμονται ανάλογα. Το σφαιρικό και άτμητο υλιστικό στοιχείο του το παίρνει ως αρχή η επιστήμη και την πνευματική του υπόσταση η θρησκεία, επιφέροντας έτσι ένα δυισμό πνεύματος και ύλης που δεν συγκεράστηκε ακόμη.

Περάσαμε όμως στην εποχή των Αθηνών, όπου δυο άνθρωποι αναλαμβάνουν την αναβάθμιση του μυαλού των κατοίκων της κοιμισμένης πολιτείας. Αυτοί είναι ο Περικλής και αμέσως κατόπιν, ο Σωκράτης. Μαθητές του Ζήνωνα και οι δυο, ίσως και Παρμενίδη, ο πρώτος ήταν κοντά στα 40 και ο δεύτερος περί τα 16, όταν οι δυο αυτοί φιλόσοφοι είχαν έλθει στην πόλη τους. Οι ανήσυχοι Αθηναίοι γίνονται οι μπροστάρηδες της αναβάθμισης των μυαλών της πόλης τους, με μια διαφορετική κατεύθυνση και μεθόδευση ο καθένας, προσπαθώντας συγχρόνως να αποφύγουν τον κέρβερο φύλακα των κοιμώμενων, το νόμο του Διοπείθη.

Ο νόμος του Διοπείθη, που συνέτεινε στη στασιμότητα των νόων της Αθήνας, είναι μέχρι και θανατηφόρος. Αυτός, λέει: «να καταγγέλλονται όσοι δεν πιστεύουν τους θεούς και διδάσκουν θεωρίες για τα ουράνια φαινόμενα». Ο Περικλής μόλις και με τα βίας καταφέρνει να σώσει τους, ομολογουμένως προσεκτικούς στις εκφράσεις τους, Αναξαγόρα και Πρωταγόρα. Ο Σωκράτης, παρότι σιωπά, δεν καταφέρνει να αποφύγει με τις τσιμπιές που ρίχνει ως αλογόμυγα στα καπούλια του κοιμισμένου άλογου της πολιτείας, την καταδίκη του σε θάνατο. Η τελευταία φράση του: «χρωστάμε στον Ασκληπιό ένα κόκορα μη το αμελήσεις» που σημαίνει «πάω να πιω το φαρμάκι μου να γίνω καλά, γλυτώνοντας απο το απέραντο της ζήσης μου φρενοκομείο» είναι ενδεικτική του κλίματος που υπήρχε στην πόλη του.

Οι Πλάτων και Αριστοτέλης, που ακολουθούν χρονολογικά, αποδεικνύονται πολυγραφότατοι μεν σε κείμενα, αλλά στην ουσία σε σχέση με τους προσωκρατικούς σαφώς υποδεέστεροι, εκτρέποντας τη φιλοσοφία από την άδολη προσωκρατική - φυσικοκεντρική κατεύθυνση σε δόλια μετασωκρατική - ανθρωποκεντρική πορεία, σεβόμενοι μεν και αποδεχόμενοι, όπου καταλαβαίνουν, διάσπαρτα τον Παρμενίδη. Και πράγματι δεν τον καταλαβαίνουν πολύ. Ο πρώτος, ο Πλάτων, θέτει το Ον μακράν της καρδιάς του ανθρώπου, στο «επέκεινα», επιφέροντας έναν ιδεαλισμό «κάστας» με νόημα μεταφυσικό, ενώ ο δεύτερος, ο Αριστοτέλης, παρότι αποδέχεται τον ορθολογισμό του Παρμενίδη, απορρίπτει το αποτέλεσμα εάν δεν συνάδει με την πρακτικό συμφέρον. Η προσωκρατική φιλοσοφία είναι πια πολύ μακρά. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης μπορούν να θεωρηθούν από μια σκοπιά ως ο σταυρός και η ταφόπλακα του αλυσοδεμένου πια, ταγμένου να κοιτά σκιές, ανθρώπου. Η φιλοσοφία κατ’ εμέ προδόθηκε από τους θεωρούμενους σήμερα «μέγιστους» συντελεστές της.

Για να συμβεί η αναβάθμισή της, πρέπει να υπάρξει πρώτα μια αποκαθήλωση των υπαρχόντων θεωρήσεων-θεσμών, όπως συνέβη όταν οι πρώτοι Ίωνες άρχισαν να μη δέχονται τα σωθικά τους. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος, έλεγαν, χρειάζονται ραβδίσματα και αποβολή από τους αγώνες, διότι έθεσαν ως ιδιότητες των θεών τις μιαρές συνήθειες των ανθρώπων. Έτσι και τώρα, θα πρέπει πιστεύω να λεχθεί ότι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης πρέπει να επαναπροσδιοριστούν, διότι έθεσαν ως ιδιότητες των ανθρώπων, τις μιαρές συνήθειες των ανθρώπων.

Σωτήρης Γλυκοφρύδης

Read more »